ضایعات عصبی شامل گروهی از بیماری‌ها هستند که با آسیب و در نتیجه عملکرد نادرست اعصاب محیطی مشخص می‌شوند. سیستم عصبی محیطی از اعصابی تشکیل شده است که سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) را به ماهیچه‌ها، پوست و اندام‌های داخلی متصل می‌کنند.اعصاب محیطی باتوجه‌به نوع رشته‌هایی که دارند به سه نوع تقسیم می‌شوند:
- حرکتی، عضلات را کنترل می‌کنند و مسئول حرکات ارادی هستند.
- حسی، احساساتی مانند درد، لمس، دما، ارتعاشات را منتقل می‌کنند.
- رویشی یا خودمختار، عملکردهای غیرارادی یا خودکار بدن مانند ضربان قلب، فشارخون، عملکردهای گوارشی را کنترل می‌کنند.
برخی از ضایعات عصبی به طور ناگهانی و برخی دیگر به‌تدریج در طی چند سال ظاهر می‌شوند. این بیماری می‌تواند یک عصب (مونو نوروپاتی، معمولاً با منشأ تروماتیک)، دو یا چند عصب در نواحی مختلف (مولتی نوروپاتی، معمولاً با منشأ عروقی) یا بسیاری از اعصاب (پلی نوروپاتی، معمولاً با منشأ سمی، متابولیک، کمبود ویتامین یا التهابی) را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علائم اختلالات به نوع رشته‌های عصبی درگیر و محل آنها بستگی دارد. در بیشتر موارد آنها خود را با ضعف، گزگز و درد نشان می‌دهند. بسیاری از نوروپاتی‌ها هر سه نوع رشته‌های عصبی را به درجات مختلف تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ بنابراین در ادامه این مقاله ما از نوروپاتی‌های صرفاً یا عمدتاً حرکتی، حسی یا رویشی صحبت می‌کنیم.
علائم انواع ضایعات عصبی
علائم ضایعات عصبی باتوجه‌به نوع عصب درگیر (حرکتی، حسی، رویشی) و محل آن متفاوت است.
علائم نوروپاتی حسی
علائم ناشی از نوروپاتی حسی می‌تواند بسیار متفاوت باشد و شامل موارد زیر است:
- سوزن‌سوزن شدن
- خارش
- احساس سوزش مانند نیشگون گرفتن در قسمت‌های آسیب‌دیده
- درد
- شوک‌های الکتریکی
- بی‌حسی و کاهش توانایی احساس درد تغییر دما
- ازدست‌دادن تعادل و هماهنگی، ناشی از ناتوانی در درک موقعیت قسمت‌های بدن
همچنین ممکن است زمانی که دست‌ها و پاهایتان برهنه هستند احساس کنید که دستکش یا جوراب پوشیده‌اید.
بیشتر بخوانید: بهترین مرکز اوزون درمانی شرق تهران
علائم نوروپاتی حرکتی
نشانه‌های ناشی از نوروپاتی حرکتی عبارت‌اند از:
- انقباض و گرفتگی عضلات
- ضعف عضلانی
- فلج یک یا چند ماهیچه
- افتادگی پا (مشکل در بلندکردن قسمت جلوی پا و انگشتان پا، به‌ویژه هنگام راه‌رفتن)
علائم نوروپاتی اتونومیک یا رویشی
نشانه‌های ناشی از نوروپاتی اتونومیک یا رویشی عبارت‌اند از:
- یبوست یا اسهال
- نفخ شکم و آروغ زدن
- فشارخون پایین (افت فشارخون شریانی)
- سرگیجه و احساس ضعف هنگام ایستادن
- ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)
- تعریق بیش از حد یا کمبود عرق
- نازک شدن پوست، کبودی آسان و مشکل در بهبود زخم‌ها
- اختلالات جنسی
- مشکل در تخلیه کامل مثانه
- بی‌اختیاری
علائم مونو نوروپاتی
نشانه‌های ناشی از مونو نوروپاتی به نوع عصب آسیب‌دیده بستگی دارد و شامل موارد زیر است:
- درد
- تغییر در حس
- ضعف
- دوبینی یا سایر مشکلات بینایی، گاهی اوقات با چشم درد
سندرم تونل کارپال و ضایعات عصبی
شایع‌ترین نوع مونو نوروپاتی، سندرم تونل کارپال است که تونل کوچک واقع در مچ دست را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در سندرم تونل کارپال، بخشی از عصب میانی که از تونل عبور می‌کند، فشرده می‌شود. فشرده شدن آن می‌تواند در اثر استفاده بیش از حد از مچ دست یا فرایندهای التهابی ایجاد شود و باعث درد، گزگز و بی‌حسی در انگشتان شود.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره نوار عصب و عضله تهران
فلج صورت (فلج بل)
فلج بل یک اختلال در عصب صورت است، عصبی که دارای الیاف حرکتی برای عضلات تقلیدی صورت و الیاف رویشی است. فلج معمولاً با عدم تقارن لب‌ها (دهان کج) و دشواری در بستن چشم در یک طرف ظاهر می‌شود، اما اختلالات شنوایی (هیپراکوزیس) و اختلالات چشایی نیز می‌تواند همراه باشد. در بیشتر موارد، بهبودی خودبه‌خودی در یک دوره طولانی‌تر یا کوتاه‌تر (از یک تا چند ماه) رخ می‌دهد.
انواع ضایعات عصبی
بر اساس علل متعددی که آنها را تعیین می‌کند، نوروپاتی‌های محیطی را می‌توان به موارد زیر تقسیم کرد:
- اکتسابی، ناشی از بیماری‌های دیگر، مصرف برخی داروها یا رویدادهایی که در طول زندگی رخ می‌دهد.
- ارثی، ناشی از ناهنجاری‌های ژنتیکی
بیش از 100 نوع مختلف آسیب عصبی وجود دارد. انواع مختلف ممکن است علائم متفاوتی داشته باشند و همچنین نیاز به انواع مختلف درمان داشته باشند.
حوادثی که می‌تواند باعث ضایعات عصبی شود
تصادفات رانندگی و لیز خوردن و افتادن از شایع‌ترین علل آسیب عصبی هستند. 46 درصد از آسیب اعصاب محیطی ناشی از تصادفات وسایل نقلیه موتوری است و پس از آن تصادفات عابران پیاده، تصادفات موتورسیکلت و جراحات ناشی از گلوله قرار دارند.
تصادفات لغزش و سقوط می‌توانند در هرجایی اتفاق بیفتند. درحالی‌که گاهی اوقات بدون هیچ دلیل مشخصی اتفاق می‌افتند، سهل‌انگاری نیز یک علت مکرر آن است. زمین‌خوردن شما چه در فروشگاه، در پیاده‌رو، در محل کار شما یا در خانه دوست اتفاق افتاده باشد، می‌تواند منجر به آسیب سر، پارگی و انواع دیگر آسیب‌های عصبی شود.
سکته
بی‌حسی پس از سکته مغزی یک پیامد ثانویه رایج است که منجر به ازدست‌دادن حس در برخی از مناطق آسیب‌دیده می‌شود. می‌تواند با مشکلات حسی دیگری مانند گزگز و حتی حساسیت بیش از حد همراه باشد. سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون در مغز مختل شود. هنگامی که سلول‌های مغز از خون غنی از اکسیژن محروم می‌شوند، شروع به مردن می‌کنند و توانایی خود را برای عملکرد از دست می‌دهند.
دیابت و ضایعات عصبی
دیابت یک بیماری متابولیک است که در اثر نقص در ترشح و یا عملکرد انسولین، هورمونی ضروری برای عبور گلوکز از خون به سلول‌ها، ایجاد می‌شود. در نتیجه عدم ترشح یا عملکرد نادرست انسولین، سطح گلوکز خون (قند خون) افزایش می‌یابد و وضعیت بسیار خطرناکی برای بدن به نام هیپرگلیسمی ایجاد می‌شود .
بر اساس جدیدترین و معتبرترین نظریه‌ها، هیپرگلیسمی عامل نوروپاتی دیابتی است. در واقع، سطوح بالای گلوکز در خون به عروق خونی که اعصاب محیطی را با اکسیژن و مواد مغذی تأمین می‌کنند، آسیب می‌رساند. بدون اکسیژن و مواد مغذی، هر عصب، بافت یا اندامی در بدن تحت فرایند مرگ قرار می‌گیرد که به طور صحیح‌تر به آن نکروز می‌گویند. شرایط مختلف به افزایش خطر نوروپاتی محیطی در بیمار مبتلا به دیابت کمک می‌کند، از جمله:
- فشارخون بالا
- اضافه‌وزن
- سن بالای 40
- مصرف مقدار زیادی نوشیدنی‌های الکلی
- سیگارکشیدن
نوعی نوروپاتی محیطی نیز می‌تواند به دلیل یا در نتیجه موارد زیر ایجاد شود:
اعتیاد شدید به الکل
الکلی‌ها به‌اندازه کافی غذاهای بلعیده شده را جذب نمی‌کنند و اغلب مستعد اسهال و استفراغ هستند. این وضعیت سوءتغذیه را به دنبال دارد، در برخی موارد حتی بسیار شدید ویتامین‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد .
کمبود ویتامین
ویتامین‌ها (به‌ویژه B12، B1، B6، نیاسین و E) برای سلامت سیستم عصبی ضروری هستند، بنابراین کمبود آنها در میان پیامدهای مختلف، زوال اعصاب سیستم عصبی محیطی را نیز به همراه دارد. اگر برخی غذاها، به انتخاب اشتباه یا عدم دسترسی، از رژیم غذایی حذف شوند، این احتمال وجود دارد که ویتامین‌های خاصی به مقدار کافی مصرف نشوند. این اتفاق می‌تواند بر ساختارهای عصبی تأثیر منفی بگذارد، درست مانند مورد اعتیاد به الکل.
بیماری مزمن کلیه و ضایعات عصبی
اگر کلیه‌ها ضعیف کار کنند، تجمع مواد سمی در بدن وجود دارد. مواد سمی که به سیستم عصبی از جمله اعصاب محیطی آسیب می‌رساند.
بیماری مزمن کبد
مشابه کلیه‌ها، اگر کبد دچار اختلال شود، خون مواد زائد سمی و عوامل عفونی را جمع می‌کند. دومی در درازمدت باعث آسیب به سلول‌های عصبی، از جمله آنهایی که اعصاب محیطی را تشکیل می‌دهند، می‌شود.
حالت کم‌کاری تیروئید
تیروئید کم‌کار مقدار ناکافی هورمون تیروئید را برای نیازهای بدن تولید می‌کند.
عفونت
عفونت‌هایی مانند بیماری لایم، دیفتری، بوتولیسم، زونا و ایدز. این حالت‌های بیمارگونه از ویروس‌ها یا باکتری‌هایی که می‌توانند به سلول‌های عصبی حمله کرده و به آنها آسیب برسانند، به وجود می‌آیند.
بیماری‌های خودایمنی
از جمله سندرم گیلن‌باره، آرتریت روماتوئید، لوپوس اریتماتوی سیستمیک، سندرم شوگرن و پلی نوروپاتی دمیلینه کننده التهابی مزمن. افراد مبتلا به یک بیماری خودایمنی دارای عملکرد نامناسب سیستم ایمنی هستند. در واقع، از طریق سلول‌های خود به بافت‌ها و اندام‌های سالم حمله می‌کند.
آمیلوئیدوز
این اصطلاح پزشکی برای شناسایی گروهی از بیماری‌ها است که با تجمع، اغلب در ناحیه خارج سلولی، به‌اصطلاح فیبریل‌های آمیلوئید مشخص می‌شود. فیبریل‌های آمیلوئیدی نامحلول، عملکرد بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن، از جمله ساختارهای عصبی را به خطر می‌اندازند.
بیماری شارکو ماری توث
بیماری شارکو ماری توث که به‌عنوان نوروپاتی حسی حرکتی ارثی نیز شناخته می‌شود، یک سندرم عصبی ارثی سیستم عصبی محیطی است؛ بنابراین، شروع آن، وخامت اعصاب محیطی، به‌ویژه اعصابی که برای اندام تحتانی تعیین می‌شود، تعیین می‌کند.
سندرم‌های فشرده‌سازی عصبی
به آسیب‌های ناشی از خرد شدن (فشرده‌سازی) یک عصب توسط بافت‌های اطراف یا به دلیل وجود توده تومور می گویند؛ بنابراین، عصب فشرده شده، تحریک می‌شود، باعث درد می‌شود و عملکرد خود را از دست می‌دهد.یک مثال کلاسیک از نوروپاتی محیطی، به دلیل فشرده شدن یک عصب محیطی، سندرم تونل کارپال است .
سرطان
سرطان‌ها مانند لنفوم و مولتیپل میلوما باعث آسیب عصبی می‌شوند. لنفوم یک تومور بدخیم در سیستم غدد است که سیستم لنفاوی (غدد لنفاوی) را تشکیل می‌دهد. مولتیپل میلوما یک تومور بدخیم است که سلول‌های خاصی از سیستم ایمنی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. واقع شروع به تولید پروتئین غیرطبیعی می‌کند که باعث مشکلات کلیوی و آسیب به سایر اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌شود.
مواد سمی
قرارگرفتن در معرض مواد سمی مانند حشره‌کش‌ها، آرسنیک، سرب، جیوه و به‌طورکلی فلزات سنگین می‌تواند باعث ایجاد ضایعات عصبی شود.
بیماری‌های بافت همبند
اگر آنها بر بافت همبند اطراف اعصاب محیطی تأثیر بگذارند، می‌توانند منجر به‌نوعی نوروپاتی محیطی شوند.
داروهای مناسب برای ضایعات عصبی
داروهای مختلف، داروهای شیمی‌درمانی برای سرطان، داروهای فشارخون، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (مترونیدازول و نیتروفورانتوئین) و داروهای ضدتشنج برای درمان صرع (فنی توئین) جزو داروهای خطرناک برای عصب هستند.اخیراً، استاتین‌ها برای هیپرکلسترولمی نیز به عنوان عامل تهدیدکننده عصب شناخته شده‌اند.
درمان انواع ضایعات عصبی در صورت داشتن علائم بالینی
بسته به علت، درمان می‌تواند آسیب را تسکین، کند یا التیام بخشد. اگر آسیب مسدود شود، عصب می‌تواند بازسازی شود. ازآنجایی‌که میزان بهبودی به میزان آسیب بستگی دارد، بسیار مهم است که علت را دراسرع‌وقت مشخص کرده و درمان را بلافاصله شروع کنید.اختلالات (علائم) اصلی ناشی از نوروپاتی‌ها عبارت‌اند از:
- درد
- ضعف عضلانی
برای بیمارانی که دچار ضعف یا کاهش توده عضلانی هستند، پزشکان فیزیوتراپی را برای قوی نگه‌داشتن عضلات توصیه می‌کنند. توان‌بخشی عصبی از افراد مبتلا به اختلالات سیستم عصبی از نظر درمان بعدی یا روند بهبودی حمایت می‌کند. پس از اینکه بیماران معمولاً به دلیل علائم حاد یا علل بیماری به بستری می‌شوند، توان‌بخشی عصبی در جهت رفع یا کاهش نقایص عصبی یا آسیب‌های بعدی، بازگرداندن استقلال و بهبود کیفیت زندگی بیماران تحت درمان عمل می‌کند.
برای مردانی که از اختلال نعوظ رنج می‌برند، درمان‌های کافی را نیز با درنظرگرفتن علل شروع نوروپاتی محیطی تجویز می‌کنند.
برای کسانی که از هیپرهیدروزیس رنج می‌برند، برای درمان سم بوتولینوم یا همان بوتاکس را استفاده می‌کنند .برای افراد مبتلا به یبوست، داروهای آماده‌سازی و رژیم غذایی را برای تقویت حرکات پریستالتیک توصیه می‌کنند . در نهایت، برای بیماران مبتلا به اختلال عملکرد مثانه، استفاده از کاتتر مثانه را نشان می‌دهند.