فیزیوتراپی کف لگن شاخهای از فیزیوتراپی است که با اختلالات عملکرد پرینه، یک سیستم عضلانی پیچیده واقع در پایین شکم، سروکار دارد. این تکنیک شامل تقویت عضلات اطراف مثانه، واژن یا آلت تناسلی و راستروده است. این کار توسط فیزیوتراپیست متخصص در مشکلات مثانه، روده و لگن انجام میشود. در ادامه همراه ما باشید تا با روند فیزیوتراپی کف لگن آشنا شوید.
کف لگن چیست؟
قبل از اینکه به سراغ فیزیوتراپی برویم، بد نیست کمی در رابطه کف لگن بدانیم. کف لگن سیستمی است که توسط رباطها، ماهیچهها و نوارهایی که بهصورت افقی در قسمت تحتانی لگن، بین شرمگاه و دنبالچه قرار میگیرند، تشکیل شده است. عملکرد آن شامل تثبیت اندامهای مجاری ادراری و دفعی، جلوگیری از افتادگی مثانه (سیستول)، رحم (هیستروسل)، روده (انتروسل) و رکتوم (رکتوسل)، و همچنین نشاندهنده یکپایه قوی و الاستیک است و اجازه می دهد ریتمهای خودداری و تخلیه مثانه و رکتوم و فعالیت جنسی طبیعی باشد.
ممکن است تعجبآور باشد که همه این عضلات بدون اینکه ما متوجه شویم دائماً فعال و در حال فعالیت هستند. یکی از مواردی که باعث ضعف این ماهیچهها میشود این است که به آنها توجه نمیکنیم چراکه در بخش داخلی هستند و تقریباً هرگز در برنامههای تمرینی به آنها توجه نمیشود. اینها عضلاتی هستند که مانند بقیه عضلات اگر خیلی منقبض شوند باید آزاد شوند، اگر بیش از حد کوتاه شوند کشیده شوند، اگر بهخوبی تقویت نشده باشند باید تمرین کنند.
علائم و علل ضعیف بودن کف لگن
در موارد متعددی ممکن است این دسته از عضلات، بهویژه پس از زایمان، به دنبال یائسگی، در صورت عمل خاص یا حتی با افزایش سن ضعیف شوند.
مثلاً در بارداری ممکن است مواردی چون انقباض بیش از حد عضلات رخ دهد. این اتفاق میتواند باعث درد یا پارگی در هنگام زایمان شود. بااینحال، پس از زایمان، ضعیف شدن کف لگن میتواند باعث بیاختیاری و همچنین در یائسگی باعث افتادگی به دلیل هیپوتونی عضلات شود.
علائم چگونه تشخیص داده میشوند؟
اولین نشانه میتواند ازدستدادن اندک ادرار در زمانی که تحتفشار هستید، یا بهعنوانمثال اگر بیش از حد سرفه میکنید یا میخندید، باشد. مشکل در نگهداشتن ادرار و مدفوع میتواند یکی دیگر از علائم جدی باشد.بهطورکلی، علائمی که میتواند در مورد ضعیف شدن کف لگن رخ دهد به شرح زیر است:
علائم دستگاه ادراری:
- بیاختیاری ادرار استرسی
- اختلال در دفع ادرار
- افتادگی اندامهای لگنی
- اختلال عملکرد جنسی (واژینیسموس، ولوودینیا، دیسپارونی، اختلال نعوظ)، کاهش ادراک جنسی یا رابط جنسی دردناک
- درد در قسمت پایین شکم
- سندرم درد مزمن لگن
- اختلال عملکرد آنورکتال (بیاختیاری مدفوع)
موقعیتهای دیگری که ممکن است تقویت این عضلات ارادی مفید باشد عبارتاند از:
- آمادگی برای زایمان
- بعد از زایمان
- توانبخشی بعد از سزارین یا سایر جراحیهای زنان
فیزیوتراپی کف لگن چیست؟
فیزیوتراپی یا توانبخشی کف لگن نوع خاصی از فیزیوتراپی است که برای درمان بیماریهای ناحیه لگن استفاده میشود. اینها عضلات و اندامهای بین ناف و ران هستند و همانطور که ذکر شد میتوانند علائم را از طریق مشکلات روده، مثانه یا اندامهای تولیدمثلی نشان دهند.
فیزیوتراپی کف لگن در درمان موارد زیر ضروری است:
- استرس، اضطراب، یا بیاختیاری ادرار
- بیاختیاری مدفوع
- افتادگی مثانه، رحم، راستروده
- دیسپارونی یا درد جنسی
- اختلالات جنسی مانند اختلال نعوظ و انزال زودرس
- درد مزمن لگن و کمر
فیزیوتراپی کف لگن در موارد نیز زیر نقش اساسی دارد:
- در دوره قبل و بعد از زایمان، به دلیل تغییرات بدنی بزرگی که حاملگی به همراه دارد.
- قبل و بعد از مداخلات روی پروستات، مثانه، مجرای ادرار و رحم، هم برای اهداف پیشگیرانه و هم درمانی: فیزیوتراپی اغلب میتواند به جلوگیری یا محدودکردن خطر بیاختیاری و افتادگی کمک کند.
اهداف توانبخشی کف لگن عبارتاند از:
- بازگرداندن فعالیت اسفنکترهای مجرای ادرار و مقعد، دو ماهیچه که اجازه میدهند در هنگام انقباض، خودداری کنند و زمانی که آرام هستند تخلیه شوند.
- نرمال کردن تون عضلانی پرینه
- بازیابی هماهنگی و هم افزایی عضلات شکم و پرینه
- توصیه به مصرف صحیح مایعات و غذاها برای تسهیل تخلیه منظم مثانه و روده
- آموزش استفاده از کمکهای درمانی
سطوح مختلف فیزیوتراپی کف لگن در زنان و مردان
بهطورکلی از این تکنیک بهعنوان یک اقدام پیشگیرانه و یا درمانی استفاده میشود. هدف ازبینبردن علائم بالینی یا جلوگیری از بدتر شدن آنها در صورت امکان است.
در سطح پیشگیرانه:
بیش از همه برای زنان، بهویژه در زنان قبل و بعد از زایمان برای جلوگیری از پیدایش بیاختیاری ادرار و افتادگی ادرار مورداستفاده قرار میگیرد.
در سطح درمانی و محافظهکارانه:
برای مردان و زنانی که بیاختیاری استرسی ادرار، احتباس ادرار، بیاختیاری مدفوع، یبوست، درد لگن، پرولاپس دارند، مورداستفاده قرار میگیرد.
درمان بیاختیاری ادرار با فیزیوتراپی لگن
بیاختیاری یا ازدستدادن غیرارادی ادرار یکی از شایعترین مشکلات در زنان و مردان است. ادرار فیزیولوژیکی به لطف حفظ عملکرد مکانیسمهای غیرارادی و ارادی که آن را کنترل میکنند، و همچنین یکپارچگی آناتومیکی ساختارها امکانپذیر است. مکانیسم غیرارادی اجازه پرشدن مثانه را میدهد و باعث انبساط دیوارههای غنی از گیرندههای مثانه میشود. این گیرندهها به ما هشدار میدهند زمانی که زمان ادرار فرامیرسد و به ما احساس پری میدهند. برای شروع مکانیسم تخلیه اختیاری مثانه، عضلات کف لگن شل میشوند، اسفنکتر مجرای ادرار باز میشود و به ادرار اجازه خروج میدهد. به طور معمول، مثانه 3-4 ساعت در روز استقلال خود را تضمین میکند که در طول شب 7-8 ساعت میشود؛ بنابراین اجازه میدهد یک استراحت شبانه با نیاز به ادرار قطع نشود. هنگامی که این مکانیسمها کار نمیکنند با بیاختیاری مواجه میشویم که در موارد زیر متمایز میشود:
- بیاختیاری استرسی ادرار، زمانی که ازدستدادن غیرارادی ادرار در حین انجام فعالیت (سرفه، عطسه، بلندکردن وزنه، خندیدن) وجود دارد.
- بیاختیاری ادرار فوری، زمانی که ازدستدادن غیرارادی ادرار با نیاز فوری به ادرار همراه است که نمیتوان آن را به تأخیر انداخت.
- بیاختیاری ادرار مختلط، زمانی که ازدستدادن غیرارادی ادرار با فوریت و تلاش همراه باشد.
عوامل که احتمال ابتلا به ضعف لگنی را در بانوان افزایش میدهند، عبارتاند از:
- بارداری و زایمان
- یائسگی
- سالخورده
- مداخلات جراحی
- اضافهوزن
- ایستادن طولانیمدت
فیزیوتراپی در بارداری و بعد از زایمان
خدمات ارائه شده توسط برنامههای فیزیوتراپی پس از زایمان میتواند به بازگشت به زندگی عادی مادران کمک کند. بهعنوان متخصص در درمان سیستم اسکلتی عضلانی، فیزیوتراپیستها میتوانند تنش را در بدن کاهش دهند و درعینحال به علل درد و ناراحتی در دوران بارداری و پس از زایمان نیز رسیدگی کنند.
تکنیکهای فیزیوتراپی کف لگن در شرق تهران
علائم اختلال عملکرد کف لگن را هرگز نباید نادیده گرفت یا بدون درمان رها کرد. فیزیوتراپیستها از یک رویکرد چندرشتهای برای ارزیابی بیماران استفاده میکنند تا بتوانند دریابند که مشکل هر فرد در کجاست. اغلب، تنها چند جلسه فیزیوتراپی میتواند تسکین قابلتوجهی ایجاد کند.فیزیوتراپی برای توانبخشی کف لگن میتواند شامل موارد زیر باشد:
- هر دو درمان داخلی و خارجی، در صورت لزوم استفاده میشود.
- تمرینات تقویتی و کششی.
- استفاده از بیوفیدبک برای بازیابی کنترل عضلات کف لگن
- تحریک الکتریکی.
- تکنیکهای دستی، از جمله رهاسازی میوفاشیال، درمان کرانیوساکرال، دستکاری احشایی، رهاسازی نقطه ماشهای و تحرک مفصل.
- خدمات اسکلتی عضلانی
اولین جلسه شامل چه مواردی است؟
در اولین جلسه، باید بگویید مشکل شما چیست، چگونه شروع شد، چگونه ادامه یافت و چه علائمی داشت. بسیار مهم است که در زمان مراجعه تمامی مدارک مربوطه (تستهای ابزاری و آزمایشگاهی، گزارشهای پزشکی و …) را به همراه داشته باشید. شما باید به سؤالاتی در مورد عملکرد روده، عملکرد ادرار، عملکرد جنسی، بارداری، زایمان، درد، اینکه آیا جراحی انجام دادهاید، چه داروهایی مصرف میکنید و آیا قبلاً درمانهای دیگری را امتحان کردهاید، پاسخ دهید. فیزیوتراپیست شما در معاینه فیزیکی، موارد زیر را ارزیابی میکند:
- وضعیت و همترازی لگن
- چگونه نفس کشیدن
- دامنه حرکتی اندام تحتانی، لگن، پشت و سینه
- اگر نقاط عضلانی دردناکی دارید (نقاط ماشهای)
- ظاهر اندام تناسلی خارجی
- حساسیت و رفلکسهای ناحیه پرینه
از سوی دیگر، ارزیابی عضلات کف لگن با ابزار دیجیتالی در راستروده و یا واژن انجام میشود .در واقع، با لمس عضله میتوان تشخیص داد که آیا این عضله دارای موارد زیر است:
- انقباضات، اسپاسم، نقاط دردناک (هیپرتونیک)
- ضعف (هیپوتونوس)
علاوه بر این، میتوان قدرت و مقاومت در برابر خستگی این ماهیچهها را ارزیابی کرد، اما مهمتر از همه توانایی شما در دانستن چگونگی فعالکردن و شل کردن صحیح آنها وجود دارد.
هنگامی که تمام اطلاعات جمعآوری شد، یک برنامه توانبخشی بر اساس مشکلات شناسایی شده ایجاد میشود.
اهدافی که میخواهیم با توانبخشی به آنها برسیم، مشخص شدهاند و با شما در میان گذاشته میشوند تا نقطه اشتراکی بین انتظارات شما و احتمالات واقعی درمان پیدا کنید.
علاوه بر این، بر اساس نتایج بهدستآمده در طول جلسات، برنامه توانبخشی بهمنظور شناسایی مناسبترین مسیر برای شما قابل تغییر است.تکنیکهای انتخاب شده برای مقابله با وضعیت شما توضیح داده میشود. بیشترین مورداستفاده حرکتدرمانی، بیوفیدبک و تحریک الکتریکی است.
در پایان اولین ملاقات، ممکن است دستورالعملهایی در مورد نحوه اصلاح برخی از عادات بد به شما داده شود (از نگهداشتن ادرار یا مدفوع به مدت طولانی خودداری کنید، به طور منظم فیبر را در رژیم غذایی خود وارد کنید، سعی کنید حداقل 1.5 / 2 لیتر در روز بنوشید و غیره. …).
جلسه فیزیوتراپی کف لگن در شرق تهران شامل چه مواردی است؟
حداقل 10 جلسه برای درک نتایج توانبخشی، یکبار در هفته یا دو بار در هفته لازم است. هر جلسه به طور متوسط 45 دقیقه طول میکشد.
بازسازی کف لگن به لطف استفاده از درمانهای مختلف دستی و ابزاری، مشکلات مختلف دستگاه تناسلی – ادراری و روده – پروکتولوژیک را امکانپذیر میکند.
لازم به ذکر است که جلسات در محیطهای مناسب با رعایت حریم خصوصی و راحتی بیمار انجام میشود. تکنیکها و روشهای انجام شده توسط فیزیوتراپیست متخصص در توانبخشی کف لگن عبارتاند از:
درمان دستی:
شامل اجرای روشها و تکنیکهای فیزیوتراپی است که در آن به حداکثر توجه و همکاری فیزیوتراپیست و بیمار نیاز است.
فیزیوتراپی پرینه شامل چهار مرحله است:
الف) آگاهی از پرینه برای یادگیری احساس آن و تشخیص عملکرد آن
ب) حذف طرحهای اشتباه عضلانی و جبران آسیبشناختی
ج) تقویت یا شل شدن عضلات پرینه بر اساس اختلال عملکرد یا آسیب موجود
د) استفاده صحیح از ماهیچههای پرینه در زندگی روزمره، کسب ظرفیت برای فعالسازی خودکار در حین حرکت، تنفس، حفظ وضعیتهای مختلف.
برای انجام این کار، درمانگر از محرکهای لمسی استفاده میکند که تقویت عضلانی، مانورهای کشش عضلانی و فاسیال را هدایت و تسهیل میکند. برای اجازه دادن به عملکرد صحیح پرینه، لازم است که وضعیت بدن تاحدامکان فیزیولوژیک باشد. وضعیتهای درمانی فعال خاص که توسط فیزیوتراپیست هدایت میشوند، همراه با تحرک مفصل، فعالسازی هماهنگ عضلات و تنفس صحیح استفاده میشوند.
بیوفیدبک الکترومیوگرافی:
یک تکنیک فیزیوتراپی ابزاری است که به شما امکان میدهد تا با استفاده از لولههای درون حفرهای حاوی الکترود، فعالسازی داوطلبانه عضلانی را ثبت کنید، شدت و مدت آن را اندازهگیری کنید. سیگنال ضبط شده توسط کامپیوتر به محرک های بینایی و شنوایی تبدیل میشود تا به بیمار بازخورد بدهد و او را از عضلات لگن خود و عملکرد آنها آگاه کند.
تحریک الکتریکی عملکردی FES:
نوعی فیزیوتراپی ابزاری است که با پروبهای مخصوص واژینال یا مقعدی و یا الکترودهای سطحی انجام میشود که تکانههای الکتریکی را برای تحریک عضلات به انقباض هدایت میکنند. این نوع درمان ابزاری اندیکاسیون ندارد، بااینحال، در مورد عضلات بیش از حد منقبض و درد مزمن لگن کارایی دارد.
رفتاردرمانی:
رویکردی پیچیده است که مبتنی بر آگاهی از عملکرد پرینه، مدیریت ریتمهای صحیح تخلیه و مهار با آموزش مثانه یا تمرین مثانه، فعالسازی صحیح کف لگن است. راهکارهای زیادی وجود دارد که فیزیوتراپیست برای مدیریت بهتر و محدودکردن بیاختیاری به آنها آموزش میدهد، نکته مهم انگیزه درمان، پیروی از دستورالعملهای داده شده و ثابت بودن در انجام تمرینات تجویز شده است.
تمرینات
تمرینات توانبخشی کف لگن به موارد زیر تقسیم میشوند که هرکدام باتوجهبه علائم و نیاز بیمار، لحاظ میشود.
تمرینات تقویتی و یا تمدد اعصاب:
این تمرینات در مرحله دوم توانبخشی پیشنهاد میشوند. آنها را میتوان از طریق استفاده از بیوفیدبک یا بدون آن انجام داد. در مورد تقویت، علاوه بر تمرینات مخصوص، انواع مختلفی از تمرینات از جمله ژیمناستیک کمفشار شکمی وجود دارد که با استفاده از اثرات ناشی از فشار کم (که در اثر استنشاق کاذب قفسه سینه ایجاد میشود)، به طور همزمان هم نوار شکمی و هم لگن را تقویت میکند.
تحریک الکتریکی:
دو نوع تحریک الکتریکی وجود دارد: یک حفره داخلی (که از پروبهای مقعدی یا واژن استفاده میکند) و یک حفره خارجی که از الکترودهای سطحی استفاده میکند. تحریک الکتریکی درون حفرهای میتواند برای چندین هدف استفاده شود:
- تسلط بیشتر به کف لگن را افزایش دهید.
- عضلات کف لگن را تقویت کنید.
- عضلات کف لگن را شل کنید.
- مسکن درد
- برای درمان فوریتهای ادراری و مدفوعی
تمرینات وضعیتی:
هدف این تمرینات این است که بیمار در طول زندگی روزمره حالتهای صحیحی به خود بگیرد تا:
- تاحدامکان فشارهای شکمی را محدود کنید.
- تاحدامکان به کف لگن فشار وارد کنید.
- دیافراگم تنفسی را برای حرکت آزاد بگذارید.
- تمریناتی برای تنظیم فشار تخلیه صحیح (در مورد یبوست)
برای انجام یک فشار تخلیه صحیح باید موارد زیر را در نظر داشت:
- وضعیت بدنی صحیح
- تنفس مناسب
- یک فشار تخلیه صحیح با شل شدن عضله پورپورکتال
در طول جلسات، تمریناتی انجام میشود تا مراحل صحیح را برای بهدستآوردن یک تراست تخلیه صحیح به بیمار آموزش دهند.
چه زمانی متوجه نتایج میشویم؟
در حال حاضر از ماه اول اولین تغییرات مشاهده میشود و از هر ده بیمار هفت نفر با پیگیری برنامه نتیجه کامل میگیرند.
عضلات این بخش بهراحتی خسته میشوند، بنابراین باید چند تمرین خاص را با چند تکرار انجام دهید. ابتدا آرامسازی و سپس انقباض عضلانی که حتی برای چند دقیقه اما اغلب در طول روز و بهخصوص هر روز انجام شود. برای رسیدن به نتایج قابلقبول نیاز به زمان و پشتکار داریم، اما بازگشت به زندگی اجتماعی عادی و احساس لذت امکانپذیر و قطعی است. توصیه ما به شما این است که دوره درمان خود را به طور کامل و بهدرستی طی کنید. در این صورت هرچه سریعتر نتایج حاصل از فیزیوتراپی کف لگن را مشاهده خواهید کرد.