سالانه حدود 250000 سکته مغزی رخ می‌دهد که 80 درصد آنها به دلیل لخته خونی است که یک سرخرگ مغز را مسدود می‌کند. برای جلوگیری از آسیب دائمی، جریان خون باید دراسرع‌وقت با باز کردن مجدد رگ بازیابی شود. سکته مغزی حاد (انفارکتوس مغزی) سومین علت مرگ‌ومیر پس از حملات قلبی و سرطان است. اگر یک لخته خون یا رسوب در یک رگ، جریان خون به مغز را مسدود کند، سلول‌های عصبی مغز اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و در نتیجه می‌میرند. برای به‌حداقل‌رساندن آسیب به مغز، درمان باید فوری باشد.
در ادامه این مقاله به بررسی سکته مغزی حاد، علائم و عوارض آن خواهیم پرداخت.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی یک بیماری مغزی است که در آن اختلال در جریان خون منجر به نارسایی ناگهانی برخی از مناطق مغز می‌شود. اختلال حاد گردش خون مغز باعث می‌شود که سلول‌های مغز اکسیژن و مواد مغذی بسیار کمی دریافت کنند.
سکته مغزی حاد چگونه رخ می‌دهد؟
کاهش حاد یا ناکافی جریان خون (ایسکمی) در مناطق خاصی از مغز شایع‌ترین علت سکته است. این عامل حدود 80 درصد از تمام موارد سکته مغزی حاد را تشکیل می‌دهد. دلایل مختلفی وجود دارد که چرا جریان خون در نواحی خاصی از مغز کاهش پیدا می‌کند. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
لخته خون
یک لخته خون یک رگ مغزی را مسدود می‌کند و در نتیجه جریان خون و اکسیژن به ناحیه مغز را قطع می‌کند. لخته اغلب در قلب (مانند فیبریلاسیون دهلیزی) یا در شریان کاروتید کلسیفیه تشکیل شده و سپس با جریان خون به مغز کشیده می‌شود.
تصلب شرایین
عروق مغزی یا رگ‌های تأمین‌کننده مغز در گردن (مانند شریان کاروتید) رسوبات روی دیواره داخلی عروق را بیشتر و بیشتر باریک می‌کنند یا حتی آن را کاملاً مسدود می‌کنند. سپس ناحیه مغزی که باید تأمین شود، خون و اکسیژن بسیار کمی دریافت می‌کند.
بیشتر بخوانید: انواع ضربه مغزی و علائم هر کدام
خونریزی مغزی
حدود 20 درصد از سکته‌های مغزی ناشی از خونریزی در سر است. سکته مغزی ناشی از چنین خونریزی مغزی توسط پزشکان سکته هموراژیک نیز نامیده می‌شود. خونریزی می‌تواند در نقاط مختلف رخ دهد. این نقاط عبارت‌اند از:
خونریزی در مغز
یک رگ به طور ناگهانی به طور مستقیم در مغز می‌ترکد و خون به بافت مغز اطراف نشت می‌کند. محرک این به‌اصطلاح خونریزی داخل مغزی معمولاً فشارخون بالا است. سایر شرایط پزشکی، سوءمصرف مواد مخدر و پارگی ناهنجاری مادرزادی عروقی (مانند آنوریسم) در مغز نیز باعث خونریزی در مغز می‌شود. گاهی اوقات علت آن نامشخص باقی می‌ماند.
خونریزی بین مننژها
سکته مغزی در اثر خونریزی در فضای به‌اصطلاح زیر عنکبوتیه ایجاد می‌شود. این فضای پر از مایع مغزی و به شکل شکاف بین مننژ میانی (عنکبوتیه) و مننژ داخلی (پیامتر) است که همراه با مننژهای سخت خارجی (دورا ماتر) مغز را در بر می‌گیرند. علت چنین خونریزی زیر عنکبوتیه معمولاً آنوریسم خودبه‌خود پاره شده است.
عوامل خطر سکته مغزی حاد
عوامل مختلفی در شکل‌گیری سکته مغزی حاد نقش دارند. برای مثال، فشارخون بالا منجر به کلسیفیکاسیون عروقی (تصلب شرایین) می‌شود که به نوبه خود به طور فزاینده‌ای عروق را باریک می‌کند. این حالت باعث سکته مغزی می‌شود. هرچه فشارخون بالا شدیدتر باشد، احتمال سکته مغزی حاد بیشتر می‌شود. سیگارکشیدن نیز یک عامل خطر قابل اجتناب برای سکته مغزی حاد است. هر چه فرد سیگار بیشتری در روز بکشد و به آن اعتیاد پیدا کند، خطر سکته مغزی بیشتر می‌شود. چند دلیل برای این وجود دارد:
سیگارکشیدن باعث افزایش کلسیفیکاسیون عروقی (تصلب شرایین) و اختلالات متابولیسم لیپیدها می‌شود. هر دو عامل خطر بیشتری برای سکته مغزی هستند. سیگار همچنین باعث انقباض عروق خونی می‌شود. افزایش فشارخون منجر به سکته مغزی می‌شود.
سیگار همچنین میزان اکسیژنی را که گلبول‌های قرمز حمل می‌کنند کاهش می‌دهد. در نتیجه بافت‌ها و اندام‌ها از جمله مغز، اکسیژن کم‌تری دریافت می‌کنند. سپس به مغز استخوان سیگنال می‌دهد که گلبول‌های قرمز بیشتری برای انتقال اکسیژن تولید کند. این امر افزایش گلبول‌های قرمز خون را بیشتر می‌کند. در نتیجه باعث می‌شود که جریان خون از طریق عروق منقبض شده دشوارتر شود.
بیشتر بخوانید: توانبخشی بیماری‌های مغز و اعصاب شرق تهران
دیگر عوامل خطر مهم برای سکته مغزی حاد عبارت‌اند از:
الکل
مصرف زیاد الکل چه به طور منظم و چه به‌ندرت خطر سکته مغزی حاد را افزایش می‌دهد. مهم‌تر از همه، خطر خونریزی مغزی افزایش می‌یابد. علاوه بر این، مصرف منظم الکل خطرات دیگری برای سلامتی (مانند پتانسیل اعتیاد، افزایش خطر ابتلا به سرطان) دارد.
چاقی
چاقی خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مختلف را افزایش می‌دهد. علاوه بر دیابت و فشارخون بالا، شامل سکته نیز می‌شود. عدم ورزش عواقب احتمالی آن چاقی و فشارخون بالا است. هر دو باعث سکته مغزی می‌شوند.
اختلالات متابولیسم چربی
کلسترول LDL (کلسترول بد) و سایر چربی‌های خون بخشی از رسوباتی هستند که در دیواره داخلی عروق در تصلب شرایین ایجاد می‌شوند. سطوح بالای چربی خون (مانند سطح کلسترول بالا) خطر سکته مغزی از طریق تصلب شرایین را افزایش می‌دهد.
دیابت
در دیابت قندی بالا بودن دائمی قند خون به دیواره رگ‌های خونی آسیب می‌رساند و باعث ضخیم شدن آنها می‌شود. این بر جریان خون تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، دیابت، تصلب شرایین موجود را تشدید می‌کند. به‌طورکلی، خطر سکته مغزی در افراد دیابتی دو تا سه برابر بیشتر از افراد غیردیابتی است.
فیبریلاسیون دهلیز
این اختلال ریتم قلب خطر را افزایش می‌دهد زیرا باعث می‌شود لخته‌های خون به‌راحتی در قلب تشکیل شوند. این‌ها که توسط جریان خون منتقل می‌شوند، یک رگ در مغز را مسدود می‌کنند (سکته مغزی ایسکمیک). این خطر در صورت وجود سایر بیماری‌های قلبی مانند بیماری عروق کرونر قلب (CHD) یا نارسایی قلبی حتی بیشتر است.
علائم سکته مغزی حاد
هر یک از این علائم می‌توانند در پی سکته مغزی حاد بروز کنند:
اختلال بینایی در سکته مغزی حاد
سکته مغزی می‌تواند با علائمی ظاهر شود که بینایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در سکته مغزی حاد میدان دید به طور ناگهانی محدود می‌شود. این عارضه می‌تواند منجر به سقوط یا تصادف فرد شود. دوبینی نیز می‌تواند نشان‌دهنده سکته مغزی باشد.
اختلالات گفتاری
اختلال گفتار می‌تواند در موارد خفیف‌تر خود را به‌صورت وقفه و تکلم نشان دهد. کسانی که آسیب‌دیده‌اند صحبت‌هایشان نامفهوم است. اغلب با توانبخشی بعد از سکته مغزی این عارضه به‌مرور بهبود می‌یابد. در موارد نادر، دیگر اصلاً نمی‌توانند صحبت کنند. برخی از افراد مبتلا اختلالات درک گفتار را تجربه می‌کنند. این بدان معنی است که فرد مبتلا به دلیل اختلال در عملکرد مغز دیگر نمی‌تواند آنچه را که به آنها گفته می‌شود درک کند.
فلج، بی‌حسی
فلج ناگهانی در یک طرف بدن می‌تواند نشان‌دهنده سکته مغزی باشد. این علائم بعد از درمان نیز می‌تواند همراه بیمار باشد که در مواردی با روش‌های طب فیزیکی همچون فیزیوتراپی تا حدود زیادی بیمار بهبود می‌یابد.
سرگیجه همراه با راه‌رفتن ناپایدار
یکی دیگر از علائم سکته مغزی، سرگیجه ناگهانی همراه با راه‌رفتن ناپایدار است. سرگیجه به روش‌های مختلفی تجربه می‌شود. افراد مبتلا ممکن است احساس سوارشدن بر چرخ‌وفلک (سرگیجه چرخشی) یا قرارگرفتن در کشتی در دریای مواج را داشته باشند. برخی از مبتلایان نیز احساس می‌کنند که در حال پایین آمدن از آسانسور هستند. به‌طورکلی، سرگیجه با احساس ازدست‌دادن تعادل و هماهنگی همراه است.
درمان سکته مغزی حاد
سکته مغزی ایسکمیک حاد یکی از مخرب‌ترین اورژانس‌های پزشکی است که یک فرد می‌تواند تجربه کند. اگر درمان سکته مغزی به‌موقع شروع شود، شانس موفقیت برای بیمار به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد؛ بنابراین ضروری است که عموم مردم به‌اندازه کافی در مورد علائم و نحوه عمل در مواقع اضطراری آگاه باشند و در صورت داشتن علائم به پزشک متخصص مراجعه کنند تا درمان مناسبی را دریافت کنند.
درمان باتوجه‌به هر یک از عللی به‌وجودآمدن سکته مغزی حاد که در بالا به آن اشاره کردیم، می‌تواند متفاوت باشد. جراحی باز، آنژیوپلاستی و درمان‌های دارویی از جمله این موارد هستند. معمولاً افراد بعد از درمان نیاز به توانبخشی سکته مغزی دارند. زیرا این عارضه با عوارضی همراه است که بیمار برای بهبودی نیاز به پیگیری‌های بعدی دارد.