عصب سیاتیک (Nervus ischiadicus) ضخیم‌ترین عصب بدن انسان است. از پشت ران می‌گذرد و در سطح زانو به دوشاخه پایین ساق پا، عصب پرونئال (Nervus peronaeus) و عصب تیبیال (Nervus tibialis) منشعب می‌شود. با قسمت‌های حسی خود، احساسات را از اندام تحتانی به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کند. در این مطلب به شرح کاملی در مورد درد سیاتیک می‌پردازیم.
اگر سیاتیک آسیب ببیند، درد ایجاد می‌کند. معمولاً درد از پشت باسن به ران و ساق پا می‌رسد، حتی گاهی اوقات به پاها می‌رسد. یک علت شایع سیاتیک فتق دیسک است که در نتیجه آن عصب سیاتیک بین دو مهره قرار می‌گیرد و فشرده می‌شود. گاهی اوقات عصب نیز ملتهب می‌شود.
سیاتیک چه علائمی دارد؟
درد سیاتیک و علائم همراه آن گاهی به‌تدریج و گاهی ناگهانی ظاهر می‌شود. پزشکان از درد معمولی سیاتیک به‌عنوان درد نوروپاتیک یاد می‌کنند. به این معنی که این درد ناشی از آسیب ساختاری در پا یا باسن نیست، بلکه به دلیل خود عصب است. علائم سیاتیک شبیه شوک الکتریکی یا سوزن‌سوزن شدن در پا است. علاوه بر این، بی‌حسی یا علائم فلج در برخی موارد رخ می‌دهد.
درد سیاتیک چگونه است؟
در مورد درد سیاتیک، بستگی به این دارد که کدام رشته‌های عصبی آسیب‌دیده‌اند. اگر فیبرهای ریشه عصبی پنجم ستون فقرات کمری (L5) به طور خاص تحت‌تأثیر قرار گیرند، درد از باسن از طریق قسمت بیرونی ران پشتی روی زانو بیرونی تا قسمت بیرونی ساق پا پخش می‌شود. گاهی درد تا مچ پا ادامه می‌یابد.
اگر اولین ریشه عصبی ساکروم (S1) آسیب‌دیده باشد، درد سیاتیک از ساکروم روی باسن تا پشت ران گسترش می‌یابد. درد از پشت زانو تا پا ادامه می‌یابد.
سندرم درد عصب سیاتیک
عصب سیاتیک در پشت ران کشیده شده و به هر دوشاخه پایین ساق در سطح زانو منشعب می‌شود. آسیب به دیسک‌های بین مهره‌ای اغلب عامل تشعشع علائم سیاتیک است. اگر سیاتیک به دلیل بیرون‌زدگی دیسک کمر باشد، درد اغلب با سرفه، عطسه و همچنین برخی حرکات بدتر می‌شود. در موارد نادر، دفع ادرار و مدفوع نیز مختل می‌شود. اگر التهاب علت سیاتیک باشد، درد اغلب در شب افزایش می‌یابد.
بیشتر بخوانید: تنگی کانال نخاعی کمر و راهکار فیزیوتراپی برای بهبود آن
علت سیاتیک چیست؟
علت اصلی مشکلات سیاتیک فتق دیسک یا برآمدگی دیسک است. اما بیماری‌های دیگری نیز منجر به سیاتیک می‌شوند که عبارت‌اند از:
- آسیب‌های مهره‌ای
- تومورها
- روماتیسم مفصلی
- التهاب دیسک و مهره‌های مجاور (اسپوندیلودیسیت)
- مجموعه‌های چرک (آبسه)
- کبودی (هماتوم)
یکی دیگر از علل احتمالی تحریک سیاتیک بیماری‌های عفونی مانند بیماری لایم است. پاتوژن‌های باکتریایی این عفونت (بورلیا) توسط کنه‌ها منتقل می‌شوند. ویروس‌های تب‌خال در زونا (هرپس زوستر) نیز گاهی باعث مشکلات سیاتیک می‌شوند.
سیاتیک چگونه درمان می‌شود؟
بهترین راه برای درمان درد سیاتیک به علت، شدت و مدت زمان آن بستگی دارد. بااین‌وجود، اولویت اصلی در درمان سیاتیک، به‌ویژه در مورد درد جدید، مسکن است. هدف جلوگیری از مزمن شدن درد و جلوگیری از شکل‌گیری به‌اصطلاح خاطره درد است. گاهی اوقات بدن موفق می‌شود خود یا عصب آسیب‌دیده را درمان کند. درد اغلب پس از چند روز تا شش هفته کاهش می‌یابد.
در مورد علائم حاد، شما می‌توانید با درازکشیدن به پشت و قراردادن پاهای پایین بر روی یک صندلی یا یک بالشتک ضخیم به وضعیتی که به‌عنوان پله شناخته می‌شود، برسید. این کار به بهبود درد کمک می‌کند. تمرینات ورزشی در کنار داروها و سایر روش‌ها غیرتهاجمی در اغلب موارد منجر به بهبود علائم در بیمار می‌شوند.
همچنین در صورت داشتن درد سیاتیک برای جلوگیری از فشار یک‌طرفه خواب دائمی روی شکم برای علائم سیاتیک نامطلوب است. این امر ستون فقرات را فشرده می‌کند و می‌تواند درد را افزایش دهد. اگر درد از همان ابتدا بهبود نیابد یا بسیار شدید باشد، اساساً سه رویکرد درمانی وجود دارد: دارودرمانی، سایر درمان‌های محافظه‌کارانه (فیزیوتراپی و غیره) و جراحی.
درمان دارویی سیاتیک
درد سیاتیک را می‌توان با داروهای مسکن تسکین داد. پزشک معالج معمولاً از طرح درجه‌بندی درد درمانی سازمان جهانی بهداشت (WHO) به‌عنوان راهنما استفاده می‌کند. این روش درمانی شامل سه مرحله است:
- مسکن‌های غیر افیونی مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا دیکلوفناک
- مسکن‌های ضعیف افیونی (مانند ترامادول) در ترکیب با داروهای غیر افیونی
- مسکن‌های قوی مخدر (مانند مورفین، بوپرنورفین یا فنتانیل) در ترکیب با داروهای غیر افیونی
ابتدا سعی می‌شود تا درد سیاتیک با داروهای مسکن که کم‌ترین عوارض جانبی ممکن را دارد، تسکین یابد. اگر این‌ها به‌اندازه کافی اثر نکنند، پزشک داروهای افیونی ضعیف را تجویز می‌کند. مواد افیونی قوی فقط برای شدیدترین دردهایی که درمان آن دشوار است استفاده می‌شود. ترکیبی از مسکن‌های مختلف (ضد درد) اغلب مفید است.
اپیوئیدها مسکن‌های بسیار مؤثری هستند. اما دارای عوارض جانبی بالقوه تهدیدکننده زندگی هستند و در صورت مصرف طولانی‌مدت اعتیادآور هستند؛ بنابراین اکیداً توصیه می‌شود که از آن‌ها فقط بااحتیاط و تحت نظارت پزشک استفاده کنید.
گاهی اوقات می‌توان علت درد این عارضه را با دارو درمان کرد. برای مثال، اگر عفونت علت درد باشد، پزشک آنتی‌بیوتیک (علیه باکتری) یا ضدویروس را تجویز می‌کند. آنتی‌بیوتیک‌ها همچنین برای برخی از عوارض مانند تجمع چرک (آبسه) بر روی عصب سیاتیک ضروری هستند.
بیشتر بخوانید: سوزن درمانی کمر بهتر است یا درمان دیسک کمر با جراحی؟
درمان‌های غیرتهاجمی
علاوه بر دارو، گزینه‌های درمانی محافظه‌کارانه (غیر جراحی) دیگری نیز برای درد سیاتیک وجود دارد. فیزیوتراپی هدفمند اغلب برای تسکین درد این عارضه و بهبود علائم آن مفید است. همچنین در بسیاری از بیمارانی که نیاز به جراحی دارند، بعد از عمل از فیزیوتراپی برای تکمیل روند بهبود استفاده می‌شود. این کار باعث تقویت و تحریک بافت‌های نرم کمر، لگن، شکم، باسن و ران می‌شود و نتیجه جراحی را تثبیت می‌کند.
تکنیک‌های مختلفی برای فیزیوتراپی وجود دارد که باتوجه‌به شرایط بیمار یک یا چند روش استفاده می‌شود. فیزیوتراپی باید در کلینیک تخصصی طب فیزیکی و زیر نظر متخصص انجام شود تا بهترین نتایج را به دنبال داشته باشد.
درمان با جراحی
جراحی به‌ندرت برای درد این عارضه ضروری است. برای مثال، زمانی که فتق دیسک علائم جدی ایجاد کند (مانند مشکلات دفع، علائم فلج یا درد شدید که درمان آن دشوار است) جراحی ضروری است. گاهی اوقات سیاتیک نتیجه باریک شدن کانال نخاعی در ناحیه کمر است (تنگی کانال نخاعی کمر). در این صورت ممکن است انجام جراحی ضروری باشد.
امروزه پزشکان معمولاً چنین اعمالی را به روشی کم تهاجمی انجام می‌دهند؛ بنابراین جراح برش بزرگی ایجاد نمی‌کند تا دید مستقیمی از ناحیه مورد عمل داشته باشد. جراح چندین برش کوچک ایجاد می‌کند و از طریق آن‌ها ابزارهای اپتیکی و جراحی را وارد بدن می‌کند. این روش‌ها دوران نقاهت کوتاهی دارد.
آیا تسکین سریعی برای درد سیاتیک وجود دارد؟
به‌طورکلی باید بگذارید درد ابتدا توسط پزشک درمان شود. کاری که پس از آن خودتان می‌توانید انجام دهید به علت آن بستگی دارد. اگر التهاب دلیل درد باشد، مصرف داروی مناسب کمک خواهد کرد. گاهی اوقات اعصاب نیز منقبض می‌شوند، برای مثال این انقباض می‌تواند به این دلیل باشد که دیسک‌ها روی اعصاب فشار وارد می‌کنند. سپس دوره‌های فیزیوتراپی می‌تواند به درمان اعصاب کمک کند. گرما و مسکن‌ها نیز می‌توانند درد را تسکین دهند.
توصیه به افراد آسیب‌دیده
بسته به علت ایجاد سیاتیک، می‌توانید از عود علائم جلوگیری کنید. در صورت اختلال در عملکرد سیستم حرکتی، به بیمار برنامه تمرینی داده می‌شود تا در خانه انجام دهد. اگر پزشک برای بیمار فیزیوتراپی تجویز کرده باشد، پیگیری منظم جلسات آن ضروری است. انجام تمرینات ورزشی در خانه به طور منظم نیز در بهبود درد تأثیرگذار است. همچنین داروهای مصرفی باید بادقت و منظم مصرف شوند.