فیزیوتراپی رایجترین درمان توصیه شده برای بیمارانی است که از درد زانو رنج میبرند و در اکثر موارد زانو درد را میتوان با یک برنامه فیزیوتراپی مناسب برطرف کرد. کلید یک درمان فیزیوتراپی موفقیتآمیز برای زانو، یک ارزیابی دقیق برای تشخیص صحیح مشکل زانو درد است. زانو درد علتها و تشخیصهای بسیار مختلفی دارد و در نتیجه برنامههای درمانی گوناگونی برای آن وجود دارد که باید متناسب با نیازهای خاص هر بیمار تنظیم شود.
علل زانو درد چیست؟
در ادامه بعضی از علل شایع درد زانو بیان میشود. دلایل زانو درد به نوع فعالیت فیزیکی افراد، سن و شرایط خاص مانند بارداری مربوط است.
۱) آرتروز یا استئوآرتریت
به این بیماری ساییدگی زانو هم میگویند. آرتروز زانو به علت از بین رفتن غضروف مفصل ایجاد شده و در حالات شدید مینیسک زانو هم ساییده شده و از بین میرود و در صورت عدم درمان شکل زانو نیز تغییر میکند. در بسیاری از موارد استئوآرتریت باعث ایجاد زانو پرانتزی میشود.
۲) روماتیسم مفصلی
این بیماری میتواند مفاصل زیادی را در بدن درگیر کند. از علائم درگیری روماتیسمی زانو، درد، التهاب و تورم زانو است.
۳) کندرومالاشی کشکک
کندرومالاشی ساییدگی غضروف سطح پشتی کشکک است که یکی از عمدهترین علتهای درد زانو در افراد زیر ۳۵ سال است.
۴) بورسیت
در اطراف مفصل زانو کیسههایی وجود دارد که به آنها بورس میگویند. این کیسهها به علل متفاوتی مانند عفونت یا وارد شدن ضربه میتوانند ملتهب و دردناک شوند. به این عارضه بورسیت میگویند.
۵) التهاب تاندون
گاهی به علت آسیب مستقیم یا فشار مکرر بر روی تاندون، تاندون یا محل اتصال آن به استخوان ملتهب و دردناک میشود. مشخصترین مثال این مورد، ازگوداشلاتر و زانوی جهندگان میباشد.
۶) شکستگیها
شکستگیها به دو صورت مفصل را تحت تأثیر قرار میدهند:
الف) شکستگیهایی که مربوط به استخوانهای زانو است: شامل شکستگی کشکک یا شکستگی سطح مفصلی استخوانهای ران و ساق. شکستگی سطوح مفصلی معمولاً حرکت و عملکرد زانو را به میزان زیادی تحت تاثیر قرار میدهند.
ب) شکستگی استخوانهای ران و ساق خارج از سطح مفصلی: در این موارد به علت بیحرکت شدن مفصل، مفصل دچار خشکی، درد و التهاب و کوتاهی عضلات و رباطها میشود.
۷) آسیب و یا پارگی رباطهای زانو
به عنوان مثال پارگی رباط صلیبی قدامی و خلفی ACH) و (PCL یا پارگی رباطهای جانبی داخلی یا خارجی MCL) و LCL ).
۸) آسیب مینیسک
مینیسکها حلقههای غضروفی هستند که در مفصل زانو بین استخوانها قرار دارند. به علت موقعیت خاصی که دارند در ضربهها خصوصاً پیچخوردگیها مینیسکها آسیب میبینند و درد و التهاب زیادی ایجاد میکنند.
۹) کشیدگی عضلات زانو
ممکن است به علت ضربه، تصادف و یا حرکت ناگهانی در زانو ایجاد شود.
۱۰) دررفتگی زانو
این آسیب نادر است، مگر این که ضربه شدید یا تصادف وجود داشته باشد.
۱۱) دررفتگی کشکک
دررفتگی کشکک زانو از دیگر عواملی است که میتواند باعث احساس درد در ناحیه زانو شود.
۱۲) عفونت زانو
از دیگر دلایل زانو درد، عفونت زانو است.
۱۳) دردهای ارجاعی از کمر و یا عضلات
دردهای ارجاعی از کمر یا عضلات نیز میتواند باعث زانو درد شود.
چرا فیزیوتراپی زانو اهمیت زیادی دارد؟
زانو درد یکی از بیماریهای رایج در سنین مختلف است که میتواند به سرعت روی روند زندگی افراد تاثیر بگذارد. زیرا زانو مفصلی بزرگ و پیچیده است که از اتصال استخوان ران، ساق و کشکک تشکیل میشود. هرنوع بیماری یا آسیب دیدگی آن، در اغلب موارد راه رفتن فرد را دچار مشکل میکند و در نتیجه شخص بیمار قادر به انجام کارهای روزانه خود نیست.
در این شرایط احتمال بسیار بالایی وجود دارد که پزشک چندین جلسه فیزیوتراپی زانو برای بیمار تجویز کند. خوشبختانه مدتها است که علاوه بر مراکز درمانی، فیزیوتراپی زانو در منزل نیز انجام میشود و اگر رفت و آمد برای بیمار دشوار باشد، میتواند درمان خود را در منزل ادامه دهد.
در چه مواردی به فیزیوتراپی زانو نیاز است؟
درد زانو یک بیماری جدی است و باید برای درمان آن فورا به پزشک متخصص مراجعه نمود تا بنا به تشخیص تخصصی خود، انواع درمانها، از جمله استفاده از جلسات فیزیوتراپی را تجویز نماید. به طور کلی ممکن است فیزیوتراپی برای افرادی که به دلیل بیماریهای گوناگون دچار درد در ناحیه زانو هستند، تجویز شود.
برای مثال افرادی که دچار شکستگی در ناحیه زانو شدهاند، پس از باز کردن گچ پا و افرادی که روی زانوی خود انواع عملهای جراحی مانند تعویض مفصل را انجام دادهاند، پس از بهبود زخمها و حتی برای افزایش سرعت بهبودی زخمها، به فیزیوتراپی نیاز خواهند داشت. زیرا در مدت بهبود زانو، پای افراد به مدت چند هفته توسط گچ یا آتل ثابت میماند که همین امر موجب تضعیف عضلات و دشواری در راه رفتن میشود.
فیزیوتراپیست، علاوه بر درمانهای تخصصی که موجب تسریع روند بهبودی زانو میشود، شیوه صحیح استفاده از عصا را نیز به بیماران آموزش میدهد تا در طول گذراندن دوره نقاهت، ناخواسته به زانوی پای سالم یا دیگر مفاصل خود صدمهای وارد نکنند. فیزیوتراپی زانو در منزل و مراکز درمانی، تحت نظر متخصص فیزیوتراپی و به کمک دستگاههای مخصوص صورت میگیرد و آموزش تمرینات ویژه برای کاهش زانو درد و انجام حرکات اصلاحی به بیماران کمک میکند تا جلوی درد یا آسیب بیشتر در این ناحیه را بگیرند.
فیزیوتراپی زانو برای انواع آسیبها
انواع شایع مشکلات مربوط به زانو درد که با فیزیوتراپی قابل درمان هستند به شرح زیر است:
1) سندرم پاتلو- فمورال
2) تاندونیت پاتلار (کشکک)
3) آرتروز
4) پارگیهای مینیسک
5) صدمات رباطها
6) کیست بیکر
7) استئوکندریت دیسکان (OCD)
8) زانوی پرشگران (Jumpers knee)
9) سندرم باند IT
10) بیماری اسگود ـ شلاتر
11) سندرم لارسن جوهانسون
12) شکستگیها
13) سندرم پلیکا
14) بورسیت آنسیرین
15) تاندونیت با التهاب تاندون
16) آواسکولار نکروز (avascular necrosis)
17) نقایص غضروفی
همانطور که مشاهده میکنید لیست طولانی از مشکلات مختلف وجود دارد که میتواند منبع درد زانو باشد. این مسئله اهمیت ارزیابی دقیق فیزیوتراپی زانو را برای درک کامل مشکل بیشتر نشان میدهد.
فیزیوتراپی زانو
برنامه درمانی بخصوص با توجه به عوامل زیر، بین بیماران بسیار متفاوت خواهد بود:
1) تشخیص
2) مرحله آسیب (حاد یا مزمن)
3) میزان تناسب اندام بیمار
4) عواملی در سبک زندگی و اهداف درمان بیماران
5) شدت جراحت
درمان فیزیوتراپی شامل ترکیبی از تکنیکهای زیر خواهد بود که توسط فیزیوتراپیست برای پرداختن به تشخیص خاص بیمار و رسیدن به اهداف عملکردی آنها طراحی شده است.
استفاده از گرما و یخ زانو
این دو روش درمان از دیرباز اصلیترین روش در درمان فیزیوتراپی بودهاند. گرما اغلب برای کاهش درد و بهبود جریان خون به عضله یا مفصل استفاده میشود. گرما همچنین ممکن است به افزایش انعطاف پذیری و سهولت حرکت مفاصل خشک شده کمک کند. از یخ اغلب برای کاهش تورم و التهاب در عضلات یا مفاصلی با آسیب دیدگی حاد استفاده میکنند. اگرچه مزیت استفاده از این شیوهها بهخوبی اثبات شده است، اما به تحقیقات بیشتری برای اثبات اثربخشی طولانی مدت یخ یا گرما را در مدیریت مشکلات متعدد نیاز است.
مانوپولاسیون و درمان دستی مفصل زانو
یک قانون کلی این است که اگر یک مفصل آن طور که باید حرکت نمیکند، درمانهای دستی مفصل یا مانوپولاسیون (دستکاری) میتوانند به این مشکلات کمک کنند. همهی فیزیوتراپیست های آموزش دیده در زمینهی مشکلات زانو، آموزشهایی را برای درمانهای دستی و مانوپولاسون مفاصل دیدهاند که در این درمانها، از حرکت دست و پا برای حرکت دادن مفاصل خشک یا بیحرکت استفاده میشود. برخی از فیزیوتراپیستها به دنبال آموزشهای بیشتری در زمینهی این تکنیکها هستند.
با وجود استفاده رایج از این روش، تحقیقات در مورد توانایی و تأثیر آنها در فراهم کردن مزایای ماندگار یا تسکین درد، نتایج متفاوتی را نشان میدهند. برخی تحقیقات نشان دادهاند که هنگامی که این روشها با ورزش ترکیب شوند، میتوانند فواید بیشتری داشته باشند، البته برای اثبات این امر به تحقیقات بیشتر و با کیفیتتری نیاز است.
لیزر برای درمان زانو
لیزر درمانی کم توان (که گاهی اوقات به عنوان لیزر سرد یا لیزر نور قرمز نیز نامیده میشود.)، سالهاست که فیزیوتراپیست ها به دلیل اثرات ضدالتهابی و تسکیندهنده درد از آن استفاده میکنند. این درمان بدون درد است و معمولاً تقریباً یک تا سه دقیقه طول میکشد. برای استفاده از نور درمانی ، فیزیوتراپیست، دستگاه ساطع کننده نور را مستقیماً روی قسمت آسیب دیده بدن شما نگه میدارد و یک دکمه را فشار میدهد تا نور را فعال کند.
تئوری که ورای نور درمانی قرار دارد این است که فوتونهای نور انرژی زیادی را به همراه دارند و این انرژی اعمال شده بر روی بافتهای آسیب دیده میتواند به بهبود فرآیندهای سلولی و تسریع روند بهبودی یا کاهش درد کمک کند.
تکنیک آزاد سازی بافت میوفاشیال
فاشیا یک بافت همبند است که ساختارهای بدن را به یکدیگر متصل یا پیوند میدهد. امروزه بیشتر و بیشتر از فیزیوتراپیستها و سایر پزشکان میشنوید که میوفاشیال (تکنیک درمانی روی عضلات محاطی فاشیا) انجام میدهند. این روش درمانی به صورت «اعمال بار کم، با کشش طولانی مدت در مجموعهی میوفاشیال» با هدف بازگرداندن «طول بهینهی این مجموعه ، کاهش درد و بهبود عملکرد» توصیف میشود. در این روش، از فشارهای طولانی مدت بر روی نقاط ماشهای بدن استفاده میشود تا فاشیا کشیده و آزاد شود. اگرچه این روش به طور معمول مورد استفاده قرار میگیرد ، اما تحقیقات در مورد این تکنیک نیز با نگرانیها نتایج متناقضی درگیر شده است.
درای نیدلینگ برای زانو
چندین روش تئوری مختلف برای استفاده از سوزن در درمان وجود دارد که فیزیوتراپیست ها عملاً از آن استفاده میکنند، از جمله طب سوزنی سنتی چینی، طب سوزنی پزشکی و تحریک داخل عضلانی یا IMS . اصطلاح درای نیدیلینگ (dry needling) سوزن خشک به این خاطر تحت این عنوان نام گذاری شده است که سوزنها دارای هستههای جامد هستند و برای تزریق داروها مورد استفاده قرار نمیگیرند.
هنگام انتخاب یک فیزیوتراپیست که از طب سوزنی برای درمان استفاده میکند، باید مطمئن شوید که فیزیوتراپیست مجوز انجام درمان با استفاده از سوزن را دارد و اینکه رویکرد نظری که فیزیوتراپیست استفاده میکند را درک کرده و با آن موافق باشید. برای این درمان نیز، به تحقیقات بیشتر و با کیفیتتری برای اثبات اثربخشی طب سوزنی لازم است ، اما برخی تحقیقات حاکی از آن است که استفاده از سوزن خشک میتواند یک کمک مؤثر در درمان باشد.
شاک ویو برای زانو
درمان Extracorporeal Shockwave Therapy (شاک ویو) از یک «پالس ناگهانی و دامنه زیاد انرژی مکانیکی، شبیه به امواج صوتی» استفاده میکند تا مشکلات مختلفی از جمله پلنتار فاسیت (فاسیت کف پا)، تنیس البو ( آرنج تنیس بازان) و تاندونیت شانه و همچنین مشکلات زانو درد را درمان کند. شواهد اثربخشی شاک ویوتراپی ضد و نقیض هستند. برخی از محققان به بهبود درد و عملکرد با استفاده از شاک ویو را اشاره کردهاند و برخی دیگر گفتهاند که این درمان هیچ مزایایی نسبت به مداخلات ورزشی به تنهایی نداشته است یا حتی فواید بالینی این درمان بسیار ناچیز گزارش کردهاند.
بیشتر بخوانید: فلج مغزی چیست و چه درمانهایی برای آن وجود دارد؟
اولتراسوند تراپی
تصور میشود این روش باعث افزایش گردش خون، متابولیسم بافتها ، انعطافپذیری بافت و بهبودی میشود و اغلب به خاطر اثراتی که بر روی عضلات، مفاصل و رباطها دارد، مورد استفاده قرار میگیرد. تحقیقات صورت گرفته بر روی اثرات استفاده از اولتراسوند، نتایج ضد و نقیضی را در برداشته است، زیرا در بعضی شرایط مفید است، اما برای کسانی که دچار شانه منجمد یا آسیب رتاتور کاف هستند، مزایایی بیشتری نسبت به ورزش ندارد. به طور کلی یک بررسی سیستماتیک از این نتایج، شواهد کمی را از اثربخشی اولتراسوند در درمان اختلالات اسکلتی عضلانی یا زانو نشان داده است.
کنزیوتیپ
تیپینگ کینزیولوژی یا کنزیوتیپ (K-tape) ، اغلب توسط فیزیوتراپیست ها برای کمک به برنامه توان بخشی شما استفاده میشود. این نوار از پارچهای انعطافپذیر ساخته شده است که در هنگام حرکت کشش دارد و کشیده میشود. از این نوارها میتوان برای عملکردهای مختلف، از جمله موارد زیر استفاده کرد:
1) مهار عضلات
2) تسهیل عملکرد عضلات
3) کنترل کبودی و تورم
4) تسکین درد
کنزیوتیپ بر روی پوست اعمال میشود و میتوان آن را برای چند روز در محل آسیب دیده قرار داد. باید احتیاط لازم را بکار ببرید؛ از آنجایی که نوار K یک روش درمانی جدیدتر است، هنوز مورد آزمایش کامل قرار نگرفته است و مزایای حاصل از آن ممکن است به دلیل اثرات دارونما (اثر و تأثیرات تلقینی) باشد.
یونتوفروزیس
یونتوفروزیس نوعی تحریک الکتریکی است که برای انتقال دارو از طریق پوست به بافتهای ملتهب یا آسیبدیده استفاده میشود. در اکثر مواقع، یک داروی آستروئیدی مانند دگزامتازون در درمان التهاب استفاده میشود. این استروئید میتواند به کاهش درد و تورم بافتهایی که در اثر التهاب ایجاد میشود، کمک کند. بسته به دارویی که در طول درمان استفاده میشود، میتوان از یونتوفروزیس در معالجه سایر مشکلات دیگر نیز استفاده کرد.
استفاده از بریس برای زانو
در بعضی موارد، یک بریس یا زانوبند ممکن است در محافظت از زانو از آسیب بیشتر یا کاهش درد در حین فعالیتها کمک کند. انواع مختلفی از بریسهای زانو در بازار موجود است. بریسهای زانوی معمولی و متداول، در صورت آرتروز شدید در یک بخش از زانویتان، میتوانند در برداشتن بار و فشار از روی آن کمک کنند. این زانوبندها در کاهش درد بسیار مؤثر هستند. در صورت آسیب دیدگی رباط مانند پارگی رباط صلیبی قدامی، بریسها نیز میتوانند بسیار مفید باشند. بریس میتواند در طی روند بهبودی، از زانوی شما محافظت کرده و از آسیب بیشتر آن جلوگیری میکند. بریسها یا زانوبندها میتوانند به شما کمک کند سریعتر به فعالیتهای عادی خود برگردید. اگر دچار زانو درد هستید، تشخیص صحیح علت آن بسیار مهم است. همه بریسها به یک شکل و یکسان ساخته نمیشوند. برای هر آسیب دیدگی زانو، به بریس مناسب با همان آسیب نیاز خواهید داشت.
بیشتر بخوانید: آشنایی با بهترین مرکز ماساژ درمانی شرق تهران
ورزشهای فیزیوتراپی زانو
تشخیص صحیح، در طراحی یک برنامه ورزش یا توان بخشی از اهمیت بسیاری برخوردار است. درمانی که دریافت میکنید و برنامه ورزشی که برای توانبخشی زانوی خود استفاده میکنید باید مخصوص شرایط شما تدوین شود. برخی از پزشکان توصیه میکنند علاوه بر برنامه تمرینی ، از بریس یا تکنیک نوار کشی (تیپینگ) استفاده کنید تا زانوی شما در تراز صحیح قرار گیرد. حتماً دستورات پزشک یا فیزیوتراپیست خود را به دقت دنبال کنید.
فیزیوتراپیست ممکن است تمرینات زیر را به شما توصیه کند:
1) فیزیوتراپی زانو و تمرینات ایزومتریک
در یک تمرین ایزومتریک، یک نیرو در برابر یک جسم مقاوم اعمال میشود، به طوری که اگرچه فشاری در یک عضله بخصوص ایجاد میشود، اما با این حال حرکتی وجود ندارد.
تمرینات ایزومتریک برای عضلات چهار سر ران در قسمت جلوی ران، معمولاً در ابتدای برنامه تمرینی برای اختلال حرکت کشکک در مسیر خودش انجام میشود.
برای تمرین ایزومتریک گروه عضلات چهار سر ران، با پاهای صاف و قرار گرفته روی یک تکیه گاه بنشینید ( این تمرین با نشستن روی کف زمین یا یک تشک سفت بهتر عمل میکند.). عضلات ران (چهار سر ران) را به مدت ۱۰ ثانیه محکم کنید. سپس چند ثانیه به عضلات را شل کرده و به آنها استراحت دهید و دوباره آنها را محکم کنید.
این تمرین را برای ۸ تا ۱۲ تکرار و چندین بار در روز انجام دهید. اگر این انجام این تمرین باعث احساس درد در قسمت جلویی یا پشتی زانوی شما میشود، یک لیف یا حوله کوچکی را رول کنید در زیر زانو قرار دهید.
2) فیزیوتراپی زانو برای قسمت داخلی عضلات چهار سر ران
قسمت داخلی گروه عضلات چهار سر ران، به نام واستوس مدیالیس، اغلب در مقایسه با سایر عضلات این گروه ضعیف است. این عدم تعادل میتواند در اختلال حرکت کشکک در مسیر خودش نقش داشته باشد.
برای انجام تمرین ایزومتریک بخش داخلی چهار سر ران، با پاهایی با فاصله در حدود عرض لگن و در فاصله ۳۲ سانتیمتر از یک دیوار بایستید. به دیوار تکیه داده و کمی خود را به پایین بکشید تا زمانی که زانوها در حدود ۲۰ تا ۳۰ درجه خم شوند. یک توپ به اندازه یک توپ فوتبال را بین زانوها قرار دهید و از زانوها به مدت ۱۰ ثانیه به توپ فشار وارد کنید. چند ثانیه استراحت کنید و دوباره فشار دهید.
این تمرین را حداقل ۸ بار در روز با ۸ تا ۱۲ تکرار انجام دهید.
3) فیزیوتراپی زانو و تمرین بلند کردن پای صاف
به پشت دراز بکشید و پایی که میخواهید ورزش بدهید را صاف کنید. زانوی دیگر خود را خم کرده و آن پا را روی زمین کنار پای صافشدهتان قرار دهید. عضلات چهار سر ران پای صافشده را محکم کنید و پا را تا ارتفاع ۳۲ تا ۴۶ سانتیمتر از کف زمین بالا بیاورید و آن را به مدت ۵ ثانیه نگه دارید، سپس بهآرامی پا را پایین آورده و چند ثانیه استراحت کنید.
این حرکت را با ۸ تا ۱۲ تکرار، ۳ بار در روز انجام دهید. فیزیوتراپیست شما ممکن است برای قویتر شدن پاهایتان، وزنههایی به روی مچ پایتان اضافه کند.
4) فیزیوتراپی زانو و تقویت عضلات دیگر
اگر پزشک یا فیزیوتراپیست معالج شما متوجه شود که باید عضلات دیگر در اطراف مفصل ران و زانو را تقویت کنید، ممکن است از شما بخواهد که تمرینات بالا کشیدن پای صاف را برای قسمت داخلی (تمرینات بالا کشیدن داخل ران)، قسمت بیرونی (تمرینات بالا کشیدن کنار پا) یا پشت (تمرینات بالا کشیدن عضلات گلوتئال) انجام دهید.
برای انجام لیفت یا بالا کشیدن ران داخلی، به پهلو دراز بکشید، در حالی که پایی که میخواهید ورزش دهید در پایین و پای دیگر بر روی یک صندلی قرار داشته باشد. برای انجام لیفت ساق پا از پهلو، به پهلو دراز بکشید در حالی که پایی که میخواهید ورزش دهید در بالا باشد. برای انجام لیفت گلوتئال، روی شکم دراز بکشید.
برای هر یک از این تمرینات، عضلات ران خود را محکم نگه دارید و سپس پای خود را صاف و مستقیم از زمین بلند کنید. به مدت ۵ ثانیه نگه دارید، به آرامی پا را به پایین بکشید و چند ثانیه استراحت دهید.
این حرکات را با ۸ تا ۱۲ تکرار و ۳ بار در روز انجام دهید. فیزیوتراپیست شما ممکن است برای قوی تر شدن پاهایتان، وزنههایی به مچ پا اضافه کند.