تعویض مفصل لگن، یک عمل جراحی بزرگ است که در آن یک گوی فلزی که بر روی یک میله قرار گرفته است جایگزین سر فرسوده استخوان فمور میشود. استابولوم نیز با یک بخش حفره مانند از جنس فلز یا پلاستیک خاص جایگزین میشود. در طول سال‌ها، تکنولوژی طراحی و ساخت لگن مصنوعی به صورت قابل توجهی پیشرفت کرده است. امروزه طرح‌های بسیاری برای جایگزینی با مفصل لگن و تعویض مفصل لگن وجود دارد. اصولاً تعویض کامل لگن به منظور تسکین درد، بازیابی حرکت مفصل و اصلاح هر گونه کوتاهی طول پا ارائه شده است. همان‌طور که ذکر شد، لگن مصنوعی شامل دو بخش گوی و کاسه است که انجام بسیاری از حرکات را ممکن می‌سازد، هر چند نمی‌تواند همانند لگن طبیعی عمل کند. عضلات پاها موجب نگهداشتن لگن مصنوعی شده و اجازه جابهجا شدن به آن نمی‌دهند. به همین دلیل است که تقویت عضلات پا (به طور خاص در محدوده لگن) پس از جراحی تعویض مفصل لگن بسیار اهمیت دارد. چنانچه عضلات پا، ماه‌ها یا سال‌ها مورد استفاده قرار نگرفته باشد، معمولاً ضعیف و دردناک میشود. در طول ۸-۶ هفته اول پس از جراحی، خطر جابجا شدن مفصل لگن جدید در بالاترین حد است. برای جلوگیری از دررفتگی استخوان لگن پس از جراحی بهتر است از یک بالش بین پاها استفاده شود، تا پاها زیاد به هم نزدیک نشوند. بلافاصله پس از جراحی، یک گُوِه بزرگ به نام بالش ابداکتور بین پاهای بیمار قرار خواهد گرفت. این امر جهت پیشگیری از دررفتگی ناشی از قرار گرفتن ضربدری پاها در مدت زمانی که فرد در بیمارستان بستری است، انجام می‌گیرد.
بسیار مهم است که تا دو هفته پس از جراحی تعویض مفصل لگن، فرد هنگامی که دراز کشیده یا نشسته، به سمت جلو خم نشود. به مرور زمان که عضلات قوی‌تر می‌شوند، انجام اقدامات پیشگیرانه نام برده دیگر مهم نخواهد بود.
فیزیوتراپی تعویض مفصل لگن
فیزیوتراپی پس از تعویض مفصل لگن یکی از ضروریترین اقداماتی است که برا کمک به تسریع فرایند بهبودی و کاهش عوارض جراحی توصیه میشود.
تعویض مفصل لگن یکی از روشهای جراحی موفق در سالیان اخیر است و در مواردی که مفصل لگن در اثر مشکلاتی همچون آرتروز یا شکستگی شدید دچار تخریب جدی شده و با روشهای غیرجراحی قابل درمان نیست، انجام می گیرد.
آرتروز مفصل لگن شایع ترین دلیل انجام جراحی تعویض مفصل لگن است که نقش موثری در بهبود حرکات مفصل لگن، افزایش دامنه حرکتی لگن، کاهش درد و سایر مشکلات بیمار دارد.
جراحی تعویض مفصل لگن معمولا تحت بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی انجام میشود و به 2 تا 4 ساعت زمان نیاز دارد. مصرف داروهای آنتی بیوتیک نیز قبل و پس از جراحی برای جلوگیری از عفونت در محل جراحی ضروری است.
در عمل جراحی تعویض لگن، استخوان، غضروف گوی و سوکتی مفصل لگن برداشته می‌شوند. این کار به وسیله ابزارهای بسیار دقیق انجام میشود تا سطح مفصل برای قرار دادن پروتز جدید کاملاً آماده شود، سپس مفصل مصنوعی لگن در محل آن قرار داده میشود تا مانند یک مفصل طبیعی بتواند برای بیمار کار کند.
علائمی که به انجام عمل تعویض مفصل لگن منتهی می‌شوند:
بیمارانی که با علائم ورم شدید، درد و سفتی مفصل مواجه می‌شوند. همچنین ممکن است، درد در ناحیه جلو، پشت یا اطراف لگن، کشاله ران و یا گاهی اوقات در ناحیه زانو، ماهیچه ساق پا، قوزک یا کف پا هم احساس شود. این علائم معمولاً با انجام فعالیتهایی که نیازمند وارد کردن فشار زیاد به بدن هستند، تشدید می‌شوند. مانند: ایستادن برای مدت طولانی، خم شدن زیاد، صاف کردن یا پیچاندن لگن، بالا رفتن از پله ها، زانو زدن و… بیمار در این شرایط با مشکلاتی مانند: سوار شدن ماشین یا رفتن به رخت خواب و خارج شدن از آنها مواجه میشود. علاوه براین، ممکن است بیمار فقط بتواند با یک پا راه برود و همچنین یا به خاطر درد زیاد نتواند وزن خود را تحمل کند. این علائم ممکن است، با استراحت کردن افزایش پیدا کرده و به صورت گرفتگی، درد یا سفتی در اکثر مواقع در طول روز یا شب احساس شود.
مزایای فیزیوتراپی و ورزش بعد از عمل تعویض مفصل لگن:
تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی تعویض مفصل لگن پس از عمل جراحی به بهبود سریع تر، بازیابی حرکتی و قدرت مفصل لگن شما کمک می‌کند. انجام تمرینات ورزشی باعث میشود:
1) می‌توانید خواب بهتری داشته باشید.
2) از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند.
3) حفظ تعادل در شما بهتر انجام میشود.
4) بسیاری از دردها کاهش پیدا می‌کند.
5) توانایی شما برای انجام فعالیت های مختلف افزایش پیدا می‌کند.
6) از یبوست هم جلوگیری می‌کند.
ورزش بعد از عمل تعویض مفصل لگن
در روزهای اول پس از عمل جراحی با رعایت و انجام این نکات، درد شما در بلند مدت کم کم کاهش پیدا می‌کند. به اندازه کافی بخوابید وهمچنین باید بتوانید حرکات روده خود را به طور منظم حفظ کنید. تمرینات ورزشی در سه هفته اول، بر حرکات لگن و افزایش مدت زمان ایستادن و راه رفتن تأکید دارد.
1) حرکت دادن به پا توسط خود بیمار
2) انجام فعالیت هایی مانند: نشستن و برخاستن باید توسط خود بیمار و بدون کمک انجام شود.
3) قدم زدن در منزل با استفاده از واکر، عصا و عصای زیر بغل
4) بالا رفتن از پله‌ها با کمک عصا و عصای زیربغل
محدودیتهای بعد از تعویض مفصل لگن
حرکاتی که نباید پس از عمل جراحی تعویض مفصل لگن انجام دهید، شامل موارد زیر میشود:
1) خم کردن بیش از نود درجه ران
2) خم شدن رو به جلوی بیش از نود درجه، مثلا نباید بیمار برای پوشیدن جوراب یا کفش رو به جلو خم شود.
3) از قرار دادن پا روی پا جلوگیری شود، به طوری که پای عمل شده روی پای دیگر قرار نگیرد.
4) از چرخش به داخل، پای عمل شده اجتناب کنید.
بیشتر بخوانید: درمان اسکولیوز و فیزیوتراپی برای بهبود آن
عوارض تعویض مفصل لگن
هنگامی که ناحیه لگن و زخم های جراحی را لمس می‌کنید، معمولا احساس درد و سوزش خواهید کرد. همچنین افزایش دمای داخل بافت بدن هم یکی از مشکلاتی است که بیمار در این زمان تحمل می‌کند. علاوه بر این ممکن است بیمار در لگن خود احساس ضعیف شدن یا بی ثباتی پیدا کند و گاهی اوقات با انجام بعضی حرکات، احساس فروریختن در لگن ایجاد شود. همچنین کبودی، مورمور، یا بی حسی هم ممکن است در بین بیمارانی که مشکلی در مفصل لگن دارند، باشد، اما شدت این علائم برای هر بیماری متفاوت است.
نحوه خوابیدن بعد از تعویض مفصل لگن
بعد از جراحی تعویض مفصل لگن برای خوابیدن و دراز کشیدن باید به نکات زیر توجه کنید:
1) هنگام خوابیدن و وقتی که در رختخواب‌تان دراز کشیده‌اید، زمانی که می‌خواهید لبه پتو را بگیرید و آن را روی خود بکشید، نباید رو به جلو خم شوید و لازم است شخص دیگری این کار را برای شما انجام دهد.
2) بهترین نوع خواب در این موقعیت به پشت است، البته هنگام خوابیدن به پشت تا 6 هفته باید یک بالشت را بین ساق هایتان قرار دهید، تا ران ها کمی از یکدیگر فاصله داشته باشند.
3) نباید بعد از جراحی به شکم بخوابید، مگر به توصیه پزشک باشد.
4) لازم نیست در زمان خواب بالش‌ها را زیر زانو قرار دهید.
5) به هر حالتی که خوابیده‌اید از چرخاندن شست پا به سمت داخل جلوگیری کنید.
6) بیمار تا 2 ماه بعد از جراحی نباید بر روی سمت عمل شده بخوابد.
7) شما این امکان را دارید تا به طرف دیگری بخوابید، اما در زمان خواب نباید زانوهای شما به یکدیگر نزدیک شوند، بنابراین باید از یک بالشتک برای قرار دادن در بین دو زانو استفاده کنید.
8) همچنین باید مراقب باشید که زانوی بالایی شما بر روی بالشت قرار بگیرد. چون زانوی بالایی به تدریج به سمت جلو حرکت می‌کند. که این وضعیت بسیار خطرناک بوده و احتمال در رفتگی مفصل را افزایش می‌دهد.
کمک یک متخصص فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل لگن
قبل از عمل جراحی
متخصص طب فیزیکی می‌تواند اطلاعات لازم را در خصوص نحوه مواجه با عمل جراحی به شما ارائه دهد، همچنین می‌تواند به شما تمریناتی را آموزش دهد که قبل از عمل وضعیت بدن خود را در یک موقعیت بهینه قرار دهید.
برای آماده‌سازی عمل جراحی، ممکن است فیزیوتراپیست موارد زیر را به شما آموزش دهد:
1) تمریناتی برای افزایش انعطاف‌پذیری و تقویت اندام‌های تحتانی
2) چگونگی استفاده از واکر یا عصا برای راه رفتن و هدایت قدم‌ها
3) رعایت احتیاط‌های لازم بعد از عمل جراحی
متخصص فیزیوتراپی پس از جراحی ممکن است از شما بخواهد موارد زیر را انجام ندهید:
1) خم کردن ران بیش از ۹۰ درجه.
2) خم شدن به جلو بیش از ۹۰ درجه (برای مثال، شما قادر نخواهد بود برای پوشیدن جوراب و کفش خود خم بشوید.).
3) شما نباید ران عمل شده را به‌صورت ضربدری بروی ران دیگر قرار دهید.
4) شما نباید پا و مفصل ران عمل شده را به سمت داخل بچرخانید.
5) ممکن است متخصص فیزیوتراپی توصیه‌هایی برای ایجاد تغییرات در خانه، به شما آموزش دهد.
انجام فیزیوتراپی تعویض مفصل لگن باعث میشود ایمنی و روند بهبودی شما افزایش یابد، مانند افزایش ارتفاع صندلی توالت، استفاده از دستگیره‌ها برای عبور از پله‌ها، استفاده از حفاظ برای تخت، استفاده از صندلی‌های بادی و یا گرفتن میله حمام هنگام دوش گرفتن. توصیه میشود که شما این تغییرات را قبل از عمل جراحی انجام دهید، به‌طوری‌که هنگام برگشت به خانه کاملاً آماده‌شده باشید.
بعد از عمل جراحی
در روز اول یا دوم بعد از عمل جراحی، متخصص فیزیوتراپی به بالین شما آمده تا فرایند درمان شمارا آغاز کند. فیزیوتراپیست برای جلوگیری از آسیب دیدن شما و همچنین طی کردن دوره بهبودی به نحو مطلوب، تمام احتیاط‌های لازم بعد از عمل را برایتان مرور می‌کند.
در طول مدت نقاهت حاد شما (۳ الی ۵ روز بعد از عمل)، فیزیوتراپیست با شما کار خواهد کرد تا با خیال راحت بتوانید:
1) در رختخواب حرکت کرده و در حالت نشستن قرار بگیرید.
2) از تخت خارج شده، بایستید و به سمت صندلی حرکت کنید.
3) با یک وسیله کمکی (واکر یا عصا) برای مسافت‌های کوتاه راه بروید.
4) طیفی از تمرینات تقویتی و حرکات کششی را در رختخواب انجام دهید.
درمان طب فیزیکی شما در دوران نقاهت حاد نیز (۴ الی ۶ هفته) ادامه خواهد داشت. ممکن است نیاز باشد برای بهبودی، مدت کوتاهی در یک مرکز توان‌بخشی استقرار داشته باشید. بسته به کمک‌های موجود در خانه و توانایی‌های فرد برای ایمن ماندن، ممکن است برخی از بیماران بدون نیاز به مراقبتهای پرستاری مرخص شده و به خانه خود انتقال داده شوند. متخصص فیزیوتراپی برای تصمیم‌گیری در این خصوص به شما کمک خواهد کرد.
همچنان که شما دوره بهبودی خود را طی می‌کنید، فرایند فیزیوتراپی شما در موارد زیر ادامه خواهد داشت:
1) قدم زدن و بالا رفتن از پله‌ها
2) حفظ تعادل، بعد از عمل جراحی ممکن است تعادل شما دچار اختلال شود، درنتیجه خطر سقوط و افتادن شما افزایش می‌یابد.
3) انتقال به تخت، صندلی و یا ماشین.
4) حرکت کامل پا و رانی که در آن تعویض مفصل صورت پذیرفته است (مانند پوشیدن جوراب و کفش).
5) تمرینات تقویت‌کننده عضلانی خاص به‌منظور بهبود توانایی ایستادن و راه رفتن با خیال راحت و به دست آوردن استقلال خود.
هنگامی‌که شما استقلال خود را به دست آوردید، می‌توانید این فعالیت‌ها را در خانه ادامه دهید. بااین‌حال، شما هنوز هم ممکن است به ادامه درمان فیزیوتراپی نیاز داشته باشید.
تمرینات
برای بازگرداندن عملکرد شما به سطح مطلوب، جلسات فیزیوتراپی در طیف وسیعی از حرکات و تمرین‌های کششی و فعالیت‌های تحمل وزن ادامه خواهد داشت. این سطح از درمان‌های فیزیوتراپی، بر توان‌بخشی فعالیت و اهداف خاص شما تمرکز دارد، مانند بازگشت به کار یا ازسرگیری ورزش. فیزیوتراپیست شما با انجام تمرینات مناسب این فعالیت‌ها را شبیه‌سازی می‌کند. بسته به سطح بهبودی و فعالیت‌های موردنیاز شما، تکنیک‌هایی در خصوص بلند کردن اجسام، هل دادن یا کشیدن چرخ‌دستی، بالا رفتن از نردبان، تمرینات افزایش‌دهنده چابکی و یا آهسته دویدن به شما آموزش داده خواهد شد.
تمرینات در حالت درازکش
پمپ مچ پا
به‌آرامی پای خود را به سمت جلو و عقب فشار دهید. این تمرین را هر ۵ یا ۱۰ دقیقه یک‌بار، چندین مرتبه انجام دهید. شما می‌توانید بلافاصله پس از عمل این تمرین را شروع کرده و تا بهبودی کامل ادامه دهید.
چرخش مچ پا
به‌آرامی مچ پای خود را به چرخش درآورید، سپس جهت آن را عکس کنید. این تمرین را ۳ تا ۴ بار در روز و در هر نوبت ۵ مرتبه تکرار نمایید.
خم کردن زانو بر روی تخت
زانوی خود را خم‌کنید و پاشنه پا را به‌آرامی به سمت باسن بر روی تخت بکشید. پاشنه پا نباید از تخت جدا شود. اجازه ندهید زانوی شما به سمت داخل بچرخد. این تمرین را ۳ الی ۴ بار در روز و هر مرتبه ۱۰ بار تکرار نمایید.
انقباض عضلات باسن
عضلات باسن را منقبض کرده و تا ۵ بشمارید. این تمرین را ۳ الی ۴ بار در روز و هر مرتبه ۱۰ بار تکرار نمایید.
تکنیک دور کردن پاها
پای خود را به‌آرامی به سمت خارج بدن بروی زمین سر دهید و سپس به مکان اول بازگردانید. این تمرین را ۳ الی ۴ بار در روز و هر مرتبه ۱۰ بار تکرار نمایید.
تقویت عضلات چهارسرران
درحالی‌که زانوی خود را صاف نگه‌داشته‌اید، عضلات ران خود را سفت (منقبض) کنید. این حالت را به مدت ۵ الی ۱۰ ثانیه نگه‌دارید. این تمرین را در یک بازه زمانی ده‌دقیقه‌ای، ۱۰ مرتبه تکرار نمایید. تا جایی ادامه دهید که ران شما خسته شود.
بلند کردن مستقیم پا
درحالی‌که زانوی شما به‌طور کامل بر روی تخت صاف است، عضلات ران خود را سفت (منقبض) کنید. همچنان که عضلات ران شما منقبض است به‌طور مستقیم چند سانتی‌متر پای خود را به‌آرامی بالا آورید. به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه نگه‌دارید. به‌آرامی پایین آورید. تا جایی تمرین را تکرار کنید که ران شما خسته شود.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره درمان درد شرق تهران
کنترل درد و علائم بعد از عمل تعویض مفصل لگن
ممکن است برای کنترل درد و علائم شما، فیزیوتراپیست یک یا چند مورد از مداخلات درمانی زیر را برای شما توصیه کند:
استراحت
بعد از عمل جراحی، استراحت نقش مهمی در فرایند درمان شما ایفا می‌کند. اگر هنگام انجام فعالیت‌های خود درد احساس می‌کنید، نشان‌دهنده آن است که هنوز در بدن شما التهاب وجود دارد. شما باید از انجام فعالیت و حرکت‌هایی که باعث افزایش درد شما می‌شوند، خودداری کنید. برای انجام فعالیت‌های خود از عصا یا واکر استفاده نمایید. تنها میزانی از وزن خود را بر روی پا انتقال دهید که جراح به شما اجازه داده است. هدف از مراقبتهای بعد از تعویض مفصل ران این است که در طول دوره بهبودی، درد و علائم شما در حداقل میزان ممکن قرار داشته باشند.
گرما
گرما باعث میشود، رگ‌های خونی متسع‌تر (گشادتر) شوند، درنتیجه خون بیشتر به بافت خواهد رسید. این امر باعث میشود مواد شیمایی محرک درد از بافت آسیب‌دیده دور شوند. همچنین انتقال اکسیژن و مواد مغذی به ناحیه آسیب‌دیده بهبود می‌یابد و فرایند درمان تسریع می‌گردد. گرما در قالب یک کیسه آب گرم، پدهای گرم‌کننده و یا دوش آب گرم سودمندتر از کرم‌هایی هستند که صرفاً در شما احساس گرما ایجاد می‌کنند. معمولاً بسته حرارتی در محل دردناک برای ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، تا چهار بار در روز، قرار داده میشود. مراقب باشید پوست خود را بیش‌ازحد گرم نکنید، احتیاط‌های لازم را برای جلوگیری از سوختگی به عمل‌آورید. خوابیدن با پدهای گرم‌کننده برقی، ایده چندان خوبی نیست. شما پس از اعمال گرما، درد و علائم کمتری خواهید داشت، همچنین دامنه حرکتی شما نیز افزایش می‌یابد.
یخ
استفاده از یخ باعث میشود رگ‌ها منقبض شوند (قطر آنها کاهش می‌یابد)، درنتیجه جریان خون ناحیه موردنظر کاهش می‌یابد. این امر کمک می‌کند تا درد و التهاب کاهش یابد. استفاده از یخ، به‌راحتی در خانه امکان‌پذیر است. شما می‌توانید از کیسه آب سرد، بسته‌های حاوی یخ و یا ماساژ با یخ استفاده نمایید. به‌طورکلی کمپرس سرد یا کیسه‌های یخ در محل دردناک برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، تا چهار بار در روز استفاده میشود. بهتر است بین کیسه یخ و پوستتان یک حوله مرطوب قرار دهید. بعد از استفاده از کیسه یخ به‌احتمال‌زیاد درد شما کاهش می‌یابد.
تحریک الکتریکی
اعمال جریان‌های الکتریکی خفیف از طریق پوست می‌تواند در کاهش درد و تورم مؤثر باشد. در تحریک الکتریکی، سیگنال‌های جریان الکتریکی جایگزین سیگنال‌های درد می‌شوند. الکترودهایی بر روی ناحیه دردناک قرار داده میشود و به‌طورکلی حدود ۱۵دقیقه ناحیه موردنظر تحت تحریک الکتریکی قرار می‌گیرد. هنگامی‌که درد تسکین یابد، عضلات وارد فاز استراحت می‌شوند. برخی بیماران اظهار می‌کنند، تحریک الکتریکی برای آنها، همانند یک ماساژ ملایم است. به‌واسطه شل شدن عضلات، ممکن است شما راحت‌تر بتوانید ورزش و فعالیت‌های خود را پیگیری نمایید.