فلج مغزی اصطلاحی است که مجموعه‌ای از اختلالات را توصیف می‌کند که بر رشد طبیعی حرکت و وضعیت بدنی تأثیر می‌گذارد. این بیماری در اثر آسیب مغزی که قبل، در حین یا بعد از تولد رخ می‌دهد، ایجاد می‌شود. این آسیب‌ها می‌تواند شامل عفونت، سکته مغزی، تروما یا ازدست‌دادن اکسیژن باشد. اگرچه آسیب اولیه فلج مغزی در مغز قابل برگشت نیست، درمان‌های اولیه و تهاجمی ممکن است به بهبود عملکرد و تنظیمات سیستم عصبی جوان و سیستم اسکلتی عضلانی کمک کند. در این شرایط توانبخشی فلج مغزی به کمک بیماران آمده است.
افراد مبتلا به این بیماری ممکن است در دیدن، شنیدن، لمس کردن، فکرکردن یا برقراری ارتباط مشکل داشته باشند. همچنین ممکن است تشنج داشته باشند. این مشکلات می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. همه روش‌های توانبخشی برای همه مبتلایان به فلج مغزی مناسب نیستند. برای والدین، بیماران و پزشکان مهم است که با یکدیگر همکاری کنند تا بهترین برنامه درمانی را برای بیمار ارائه دهند. افراد مبتلا به فلج مغزی و مراقبان آنها هر روز با چالش‌های منحصربه‌فردی روبرو هستند. برخی از افراد به مراقبت و درمان مداوم نیاز دارند، درحالی‌که برخی دیگر برای انجام کارهای روزانه به حداقل کمک نیاز دارند.
فلج مغزی چیست؟
این بیماری یک اصطلاح گسترده است. این عارضه در اثر آسیب به مغز درحال‌رشد ایجاد می‌شود. انواع مختلفی از آن وجود دارد. این انواع بر اساس نوع مشکل حرکتی و نواحی آسیب‌دیده بدن نام‌گذاری می‌شوند. علائم فلج مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. علائم هر بیمار در نوع توانبخشی فلج مغزی مؤثر است. پزشک می‌تواند بهترین روش را برای فرد انتخاب کند.
چگونه یک فیزیوتراپیست می‌تواند به درمان فلج مغزی کمک کند؟
اولین قدم برای توانبخشی فلج مغزی فیزیوتراپی است. این درمان قادر است به بهبود مهارت‌های حرکتی کمک کند. فیزیوتراپی از تمرینات قدرتی و انعطاف‌پذیری، درمان حرارتی، ماساژ و تجهیزات ویژه برای استقلال بیشتر بیماران فلج مغزی استفاده می‌کند. میزان کمک فیزیوتراپی و بهبود فرد به‌شدت و نوع فلج مغزی وابسته است. کودکان مبتلا به موارد خفیف فلج مغزی ممکن است برای درمان بیماری خود فقط به فیزیوتراپی نیاز داشته باشند. در موارد شدیدتر، ممکن است در کنار آن سایر درمان‌ها یا داروها استفاده شود. اگر هر چه سریع‌تر فیزیوتراپی برای کودک آغاز شود شانس بهبود فرد افزایش خواهد یافت.
یک فیزیوتراپ می‌تواند به‌سلامت و تناسب‌اندام هر فردی که به این بیماری مبتلاست کمک کند. فیزیوتراپیست‌ها به افراد مبتلا به فلج مغزی کمک می‌کنند تا قدرت و حرکت خود را در تمام مراحل زندگی به بهترین شکل ممکن انجام دهند. فیزیوتراپیست‌ها در مراحل مختلف رشد هر فرد می‌توانند کمک کنند. آنها مراقبت را با نیازهای منحصربه‌فرد هر فرد تنظیم می‌کنند و با همکاری دیگر پزشکان متخصص با تغییر اولویت‌های درمان، نیازهای بیمار را برطرف می‌کنند. سایر پزشکان که ممکن است با فیزیوتراپ کار کنند شامل آسیب‌شناسان گفتار یا زبان یا کار درمانگران هستند.
فواید فیزیوتراپی برای فلج مغزی
فیزیوتراپی دارای مزایای بسیاری است. این درمان کمکی می‌تواند حرکت فرد را بهبود بخشد و از انقباضات و دررفتگی مفاصل جلوگیری کند. از فواید فیزیوتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هماهنگی
- تعادل
- استحکام – قدرت
- انعطاف‌پذیری
- تحمل
- مدیریت درد
- وضعیت بدن
- راه‌رفتن
- سلامت کلی
انواع تمرینات فیزیوتراپی وجود دارد که هرکدام برای انواع فلج مغزی مناسب هستند. برخی از مزایای فیزیوتراپی برای فلج مغزی شامل:
اسپاستیک: فیزیوتراپی قادر است تنش عضلانی مرتبط با این نوع از فلج مغزی را کاهش می‌دهد.
آتاکسیک: برای افراد مبتلا به این نوع از فلج مغزی می‌تواند مشکلات تعادلی این افراد را بهبود ببخشند.
آتتوئید – فیزیوتراپی می‌تواند به افراد مبتلا به این نوع از فلج مغزی به افزایش تون عضلانی کمک می‌کند و فرد می‌تواند به‌راحتی حرکات خود را کنترل کند.
درمان بر اساس محلی که در آن مشکلات حرکتی وجود دارد انتخاب می‌شود. درمانگر تمرینات را برای نیمی از بدن (همی پلژی)، پاها (دیپلژی) یا در نیم تنه و هر چهار اندام (چهار پلژی) تجویز کرده که براین‌اساس بیمار می‌تواند توانایی حرکت خود را بازیابد.
موارد دیگر درمان فیزیوتراپی شامل موارد زیر است:
- اسکولیوز یا انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات
- کیفوز قفسه سینه یا انحنای ستون فقرات بالایی
- گودی کمر یا انقباض قسمت تحتانی ستون فقرات.
- شیب لگن – بیرون‌زدگی لگن در جلو یا عقب.
- چرخش لگن
- انحراف لگن
- تغییر شکل در زانو
- تاندون آشیل کوتاه شده
- خم شدن غیرطبیعی در دست و مچ دست
به چه نوع فیزیوتراپیست برای درمان فلج مغزی نیاز داریم؟
تمام فیزیوتراپیست‌ها از طریق آموزش و تجربه برای توانبخشی فلج مغزی آماده شده‌اند. اما بهتر است موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- یک فیزیوتراپیست که تجربه درمان افراد مبتلا به فلج مغزی را دارد انتخاب کنید.
- یک فیزیوتراپیست که بر درمان نوزادان و کودکان تمرکز دارد، انتخاب کنید.
نکات عمومی هنگامی که به دنبال یک فیزیوتراپیست برای توانبخشی بیماران فلج مغزی هستید:
- از خانواده، دوستان یا دیگر پزشکان پرس‌وجو کنید.
- هنگامی که برای قرار ملاقات با یک کلینیک فیزیوتراپی تماس می‌گیرید، در مورد تجربه فیزیوتراپیست‌ها در کمک به افراد مبتلا به فلج مغزی بپرسید.
- علائم را تاحدامکان با جزئیات توصیف کنید، بررسی کنید چه چیزی باعث بدتر یا بهترشدن علائم می‌شود و در مورد اهداف خود صحبت کنید.
کاردرمانی
کاردرمانی روش دیگری برای توانبخشی فلج مغزی است که می‌تواند به افراد در سنین مختلف کمک کند تا بیمار توانایی‌های خود را برای انجام کارهای روزمره بهبود ببخشد. هدف کاردرمانی کمک به بیماران برای غلبه بر مشکلات در انجام فعالیت‌های روزانه مانند نشستن، راه‌رفتن، حمام کردن یا لباس پوشیدن است. این درمان در افزایش قدرت عضلانی و همچنین افزایش اعتمادبه‌نفس و استقلال بیمار بسیار مفید خواهد بود. کاردرمانی مخصوص کودکان می‌تواند شامل انجام کارهای عادی مانند خوردن، آشامیدن، رعایت نکات بهداشتی، لباس پوشیدن و غیره باشد.
عموماً این روش درمانی همراه با فیزیوتراپی انجام می‌گیرد. البته فیزیوتراپی بهبود هماهنگی و تعادل عضلات بیمار و کاردرمانی به بیماران در انجام فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند. کاردرمانی می‌تواند به رفع نقص بینایی، نقص حرکتی و اختلال ادراکی کمک کند. متخصص کاردرمانی ابتدا نیازهای هر بیمار را ارزیابی کرده و نحوه درمان را متناسب با اهداف شخصی فرد انتخاب خواهد کرد.
تراپی‌های تنفسی، هضم و رژیم غذایی
در مواردی ممکن است کودکان مشکلات تنفسی و گوارشی را تجربه کنند و در خوردن و آشامیدن مشکل داشته باشند. برای حل مسئله بلع باید بدانید که چه غذاها و نوشیدنی‌هایی مناسب فرد مبتلا به فلج مغزی است. تنفس درمانی نیز متشکل از تمرینات تنفس برای تقویت و بهینه‌سازی رشد ریه است.
گفتاردرمانی برای فلج مغزی
اکثر کودکان مبتلا به فلج مغزی در کنترل عضلات صورت، زبان، فک و سینه مشکل دارند. این توانایی آنها را برای تولید صدا و صحبت صحیح محدود می‌کند. کم‌شنوایی همچنین می‌تواند باعث تأخیر در گفتار و مشکلات ارتباطی شود. یکی از مشکلات عمده افراد مبتلا به این بیماری عدم توانایی در صحبت‌کردن است. گفتاردرمانی می‌تواند به کودکان کمک کند تا ماهیچه‌های کلیدی درگیر در تشکیل کلمات، ساختن صداها و کنترل نفس خود را کنترل کنند. این کار باعث بهبود طیف وسیعی از مهارت‌های ارتباطی از وضوح صدا تا گوش‌دادن می‌شود.
گفتاردرمانی به کودکان کمک می‌کند تا خود و نیازهای خود را راحت‌تر بیان کنند، روابط خود را با دیگران بهبود بخشد و به آنها عزت‌نفس، اعتمادبه‌نفس و استقلال بیشتری می‌بخشد. تحقیقات نشان می‌دهد که کودکان باید قبل از ۲ سالگی درمان تأخیر گفتار را آغاز کنند، یعنی تقریباً زمانی که بسیاری از افراد مبتلا به فلج مغزی تشخیص داده می‌شوند. کودکانی که در گفتاردرمانی شرکت می‌کنند ممکن است در مدرسه عملکرد بهتری داشته باشند، تعامل راحت‌تری با کودکان دیگر داشته باشند و به فعالیت‌هایی بپیوندند که قبلاً نمی‌توانستند انجام دهند. همچنین اعتمادبه‌نفس بیشتری پیدا می‌کنند، چیزی که برای بچه‌های فلج مغزی بسیار مهم است.
طب سوزنی
این روش می‌تواند به کودکانی که در زمان تولد در آنها مشکلاتی مانند اسپینا بیفیدا، فلج ارب به وجود آمده است و دچار دردها و ناراحتی‌هایی هستند، کمک کند و آنها را تسکین دهد.
آب‌درمانی
آب‌درمانی یکی از روش‌های توانبخشی فلج مغزی است که می‌تواند به کودکان مبتلا به فلج مغزی که درد و ناتوانی‌هایی را تجربه می‌کند کمک کند. همچنین افرادی که به فلج ارب مبتلا هستند به‌راحتی می‌توانند حرکات بدن خود را اصلاح کنند. به کمک آب‌درمانی برخی از دردهای کودک که با ناتوانی همراه است تسکین خواهد یافت. گاهی فلج مغزی به علت گرانش و وزن بدن می‌تواند بر روی چارچوب اسکلتی عضلانی بدن فشار وارد نماید که با استفاده از این روش افراد مبتلا از طریق ویژگی طبیعی ترمیم‌کنندگی و سم‌زدایی آب، درمان مؤثری دریافت کنند.
روان‌درمانی
گاهی آسیبی که فلج مغزی ایجاد می‌کند ناتوانی ذهنی در فرد است که می‌تواند بر روی ارتباط بیمار تأثیر بگذارد. روان‌درمانگر می‌تواند بر روی مسائلی که ممکن است در سلامت اجتماعی و روانی فرد داشته باشد تأثیر بگذارد و آن را بهبود بخشد. یادآوری این نکته مهم است که اگرچه به نظر نمی‌رسد محدودیت‌های فیزیکی و عوارض جانبی فلج مغزی افراد مبتلا به این بیماری را آزار می‌دهد، اما می‌تواند برایشان ناامیدکننده و شرم‌آور باشد. روان‌درمانی می‌تواند به کودکان کمک کند تا با ناامیدی‌های ناشی از شبیه نبودن بچه‌های دیگر و مدیریت امیدها و خواسته‌های خود برای آینده کنار بیایند.
مداخله کایروپراکتیک و ماساژدرمانی
ماساژدرمانی برای توانبخشی این مشکل یک درمان مکمل است که شامل ماساژ و دستکاری عضلات و بافت‌های همبند توسط یک درمانگر آموزش‌دیده است. مزایای آن برای فرد مبتلا به فلج مغزی شامل کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی، خواب بهتر، بهبود سلامت گوارش و موارد دیگر است. ماساژ همچنین گیرنده‌های فشار مغز را تحریک می‌کند. این مشکل به دلیل آسیب مغزی ایجاد می‌شود و هنگامی که ناحیه جمجمه ماساژ داده می‌شود و تحریک می‌شود، به ایجاد حس آرامش کمک می‌کند و به کودکان کمک می‌کند تا تمرکز بهتری داشته باشند.
آموزش هدایت‌کننده
برخی از کودکان که اختلال عصبی یا حرکتی دارند در کارهای روزانه خود به یادگیری و تجربه‌اندوزی نیاز دارند. آموزش هدایت‌کننده فرصت‌هایی را برای تجربه موارد یادگیری روزانه فراهم خواهد کرد که در آن کودکان آموزش‌هایی که کودکان غیرمعلول دریافت می‌کنند را دریافت کنند.
هیپوتراپی
هیپوتراپی یا همان درمان به کمک حیوانات انجام می‌گیرد که با استفاده از ارتباط با حیوانات کودکان می‌توانند مهارت‌های فیزیکی و گفتاری خود را تقویت کنند. هیپوتراپی عناصر روش‌های درمانی، جسمی و گفتاری – زبانی را با یکدیگر ترکیب خواهد کرد تا سیستم‌های شناختی، حسی و عصبی – حرکتی کودک را درگیر کند.
اکسیژن درمانی هایپرباریک یا پرفشار
اکسیژن درمانی روش درمانی کوتاه‌مدت است که 1 یا 2 بار استفاده می‌شود و روشی بهبودی سریع برای کودکان فلج مغزی است که در زمان تولد دچار کمبود اکسیژن شده‌اند. در زمان تولد اگر کودک چند دقیقه نفس نکشد این درمان می‌تواند مقدار مناسبی از اکسیژن را در خون وارد نماید و از بروز صدمات در زمان تولد جلوگیری نماید.
بازی‌درمانی برای فلج مغزی
بازی فعالیتی است که بیشترین شادی را در زندگی خردسالان به ارمغان می‌آورد. بازی‌درمانی به کودکان مبتلا به فلج مغزی آموزش می‌دهد که چگونه با دیگر کودکان ارتباط برقرار کنند. این روش درمانی می‌تواند به افزایش اعتمادبه‌نفس کودک مبتلا کمک کند و به آنها درباره خود چیزهایی را آموزش دهد. بازی‌درمانی فرایندی نوآورانه است که مهارت‌های لازم برای سرگرمی و ایجاد ارتباطات ارزشمند را در اختیار کودکان قرار می‌دهد.
یوگا درمانی
یوگا به‌عنوان یک‌رشته معنوی و زاهدانه برگرفته از آیین هندو تعریف می‌شود که شامل کنترل نفس، مدیتیشن و یک سری حالت‌های فیزیکی است که به طور گسترده برای سلامتی و آرامش انجام می‌شود. افراد مبتلا به فلج مغزی عموماً خشکی در عضلات را تجربه می‌کنند، یوگا می‌تواند کشش در عضلات فرد ایجاد کند. این روش درمانی می‌تواند به‌صورت ترکیبی با سایر درمان‌ها انجام شود. علاوه بر افزایش تون ماهیچه‌ها و انعطاف‌پذیری، مزایای سلامتی متعدد دیگری نیز برای یوگا وجود دارد. یوگا برای سیستم گوارش و همچنین سیستم قلبی عروقی مفید است. انواع خاصی از یوگا می‌توانند ضربان قلب را به‌اندازه‌ای افزایش دهند که یک ورزش هوازی محسوب شود.