مغز خود را مانند زرده تخم مرغ و جمجمه را مانند پوسته در نظر بگیرید. با این که زرده توسط پوسته محافظت می‌شود، اما باز هم ممکن است در اثر آسیب‌ها و ضربات خارجی آسیب ببیند. مغز ما هم همین است، وقتی ضربه‌ای به جمجمه ما وارد می‌شود، موجب جابه‌جایی مغز شده و می‌تواند باعث وارد شدن آسیب به مغز شود. پزشکان برای درمان و درک بهتر ضربه‌های مغزی، آن‌ها را براساس شدت و علائم، به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند. اگر می‌خواهید در رابطه با انواع ضربه مغزی و علائم هر کدام اطلاعات بیشتری بدست بیاورید، تا پایان این مطلب از وبسایت دینا کلینیک با ما همراه باشید.
ضربه مغزی چیست؟
ضربه مغزی نوعی آسیب به مغز، در اثر وارد شدن ضربه به سر و یا در مواردی در اثر حرکات سریع گردن است.
مغز ما بسیار آسیب‌پذیر است و جمجمه مانند یک سپر استخوانی و محکم، وظیفه محافظت از آن را برعهده دارد. با وجود جمجمه، باز هم وارد شدن ضربه به سر می‌تواند مغز را تحت تاثیر قرارد دهد. وقتی ضربه‌ای به سر وارد می‌شود، مغز درون جمجمه به عقب و جلو حرکت می‌کند و به سطح جمجمه برخورد می‌کند. این حرکات و برخوردها می‌تواند منجر به تغییرات شیمیایی در مغز شود و گاهی اوقات ممکن است به سلول‌های مغزی آسیب برساند.
ضربه مغزی می‌تواند باعث آسیب‌های مختلفی در مغز شود. برای مثال ممکن است در بافت مغز کبودی یا خون مردگی ایجاد شود و یا به اعصاب و عروق خونی مغز آسیب رسیده و در زمینه آن، سلول‌های بخش خاصی از مغز شروع به مردن کنند.
نتیجه همه این آسیب‌ها و صدمات یک چیز است: اختلال در عملکرد مغز.
ضربه مغزی می‌تواند باعث بروز علائم مختلفی شود. پزشکان براساس این علائم، انواع ضربه مغزی را تعریف می‌کنند. برای مثال، ممکن است در اثر ضربه مغزی، فرد دچار اختلالات بینایی، مشکلات تعادل و یا اختلال هوشیاری شود. این علائم در بیشتر موارد موقتی هستند اما در برخی موارد ممکن است برای مدتی طولانی و یا برای همیشه بیمار را آزار دهند.
پس از بروز این مشکل چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر ضربه و آسیبی به سر شما یا یکی از نزدیکانتان وارد شده است و سپس علائم زیر را مشاهده کردید، بیاد فورا با اورژانس تماس بگیرید:
- خونریزی از بینی و گوش یا کبودی اطراف کره چشم پس از ضربه
- از دست دادن هوشیاری
- برآمدگی یا هرگونه ناحیه حساس به درد روی سر
- پارگی یا خونریزی پوست سر
- احساس خواب آلودگی یا گیجی پس از ضربه
- سردرد شدید یا سردردی که با گذشت زمان مدام بدتر می‌شود
- استفراغ پس از وارد شدن ضربه
- تشنج یا حرکات غیر طبیعی بدن
- دیدن جرقه‌های نور یا اجرام شناور در جلوی چشم
- مشکل در راه رفتن یا ایستادن و حفظ تعادل
- لکنت زبان
- ضعف یا بی حسی در هر قسمت از بدن
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع
- ضربه به سر در ناحیه گیجگاه (نازک ترین قسمت جمجمه)
باید توجه داشته باشید که وارد شدن ضربه به سر در کودکان، هرچند خفیف، نیاز به ارزیابی کامل دارد. به همین دلیل اگر کودک شما دچار ضربه به سر شد، نباید منتظر بروز این علائم بمانید و بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
در مواردی، تشخیص ضربه مغزی ممکن است دشوار باشد، زیرا برخی از علائم ممکن است تا روزها یا هفته‌ها پس از حادثه ظاهر نشوند.
اگر از شدت آسیب مغزی خود مطمئن نیستید، به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. پزشک وضعیت شما را ارزیابی می‌کند و تصمیم می‌گیرد که آیا به درمان نیاز دارید یا نه.
طبقه بندی ضربه مغزی
ضربه مغزی را می‌توان به دو شکل طبقه بندی کرد: براساس شدت و براساس علائم.
بیشتر پزشکان انواع ضربه مغزی را براساس شدت آن‌ها، به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم بندی می‌کنند. این طبقه بندی براساس امتیازی است که بیمار در مقیاس کمای گلاسکو (GCS) بدست می‌آورد.
روش دیگر دسته بندی انواع ضربه مغزی، براساس علائمی است که پس از ضربه مغزی ایجاد می‌شود. پزشکان براین اساس، ضربات مغزی را به شش دسته تقسیم می‌کنند.
مقیاس کمای گلاسکو (GCS) چیست؟
این مقیاس مجموعه‌ای از پارامترهایی است که برای ارزیابی شدت کاهش هوشیاری استفاده می‌شوند. جی سی اس از سه بخش تشکیل شده است، بینایی، کلامی و حرکتی. نمراتی که بیمار در این سه بخش به دست می‌آورد، شدت کاهش هوشیاری را نشان می‌دهد.
حداکثر امتیاز در این مقیاس 15 است که نشان دهنده هوشیاری طبیعی است. هرچه این امتیاز کمتر باشد، کاهش هوشیاری بیمار شدیدتر است.
ضربه مغزی بر اساس شدت
- ضربه مغزی خفیف: در ضربه مغزی خفیف، بیمار دچار کاهش هوشیاری نمی‌شود، یعنی امتیاز او در مقایس GCS کمتر از 13 نیست. علائم ناشی از ضربه مغزی خفیف هم معمولا در کمتر از 15 دقیقه از بین می‌روند.
- ضربه مغزی متوسط: در این حالت، امتیاز بیمار در مقیاس GCS، بین 9 تا 13 است. ضربه مغزی متوسط یا با کاهش هوشیاری همراه نیست و یا کاهش هوشیاری در آن بسیار خفیف است و کمتر از 15 دقیقه طول می‌کشد. سایر علائم بیمار ممکن است برخلاف ضربه مغزی خفیف، پس از گذشت 15 دقیقه هم همچنان باقی بمانند.
- ضربه مغزی شدید: اگر امتیاز بیمار در مقیاس GCS بین 3 تا 8 باشد و کاهش هوشیاری برای مدتی بیشتر از 15 دقیقه طول بکشد، ضربه مغزی در دسته شدید طبقه بندی می‌شود. اگر پس از ضربه مغزی، بیمار به طور کامل از هوش رفت، حتی اگر مدت آن در حد چند ثانیه باشد، بازهم در دسته شدید طبقه بندی می‌شود.
تقریبا بیشتر ضربه‌های مغزی در دسته خفیف جای می‌گیرند و نیازی به پیگیری بیشتر پس از بهبودی علائم ندارند. با این حال، تمام ضربات مغزی باید توسط پزشک به طور کامل ارزیابی شوند، به خصوص ضربات مغزی کودکان و ضربات مغزی که ناشی از آسیب‌های ورزشی هستند.
ضربه مغزی بر اساس علائم
بعضی از پزشکان انواع ضربه مغزی را براساس علائم آن‌ها به 6 دسته تقسیم می‌کنند: شناختی، وستیبولار، اوکولار، میگرن پس از ضربه، اضطرابی و سرویکال یا گردنی.
شناختی
در این نوع ضربه مغزی، علائم بیشتر جنبه شناختی دارند. برای مثال، فرد نمی‌تواند کارهای پیچیده و طولانی و اعمالی که نیاز به تمرکز ذهنی بالایی دارند را به خوبی انجام دهد. بیمار ممکن است برای چند روز نتواند مانند قبل کارهای خود را انجام دهد و یا به سرعت دچار خستگی می‌شود.
علائم شایع این نوع ضربه مغزی عبارت‌اند از:
- کاهش توانایی تمرکز.
- حواس پرتی.
- مشکل در یادگیری و حفظ اطلاعات جدید.
- کاهش توانایی انجام مهارت.
- مشکلات گفتاری
- اختلال موقتی یا دائمی حافظه
وستیبولار یا دهلیزی
این نوع ضربه مغزی می‌تواند باعث ایجاد مشکل در تعادل، حرکت و بینایی شود.
در ضربه مغزی وستیبولار، سیستم دهلیزی، یعنی بخشی از مغز که به عنوان مرکز تعادل شناخته می‌شود، دچار اختلال می‌شود.
از علائم شایع این نوع ضربه مغزی، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- اشکال در راه رفتن و انجام حرکات
- عدم هماهنگی حرکات چشم و سر
- نیستاگموس یا حرکات غیرارادی چشم‌ها
- عدم هماهنگی حرکات بدن
بیشتر بخوانید: آرتروز گردن چیست؟ بررسی تفاوت بین دیسک گردن و آرتروز گردن
اوکولار یا چشمی
در این نوع ضربه مغزی، علائم بیشتر چشم‌ها و سیستم بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد:
- خواندن متن‌های طولانی برای شما مشکل می‌شود.
- نگاه کردن به مانیتور و صفحه تلفن همراه شما را اذیت می‌کند.
- ضعف بینایی به خصوص ضعف بینایی شبانه
- دیدن نقاط نورانی در میدان بینایی
- ناتوانی در ادراک عمق
در ضربه مغزی اوکولار، حرکات چشم‌ها هم تحت تاثیر قرار می‌گیرند. برای مثال ممکن است حرکات پلک‌ها دچار اختلال شوند و یا ممکن است در حرکات خود چشم‌ها اشکال ایجاد شود.
میگرن پس از ضربه
در این نوع ضربه مغزی، ممکن است بعضی از محرک‌ها باعث اذیت شما شوند، برای مثال ممکن است نتوانید صداهای بلند یا نورهای شدید را تحمل کنید و یا خوابیدن برای شما مشکل شود.
علائم شایع عبارت‌اند از:
- سردرد
- حالت تهوع
- حساسیت به نور یا صدا
سرویکال یا گردنی
این نوع ضربه مغزی با استرس و فشار روی گردن، ستون فقرات و نخاع گردنی همراه است. ضربه مغزی نوع سرویکال، می‌تواند باعث بروز سردردهای شدید و مداوم شود.
علائم هنگامی که گردن خود را برای کار با کامپیوتر خم می‌کنید و یا وقتی در حال حمل کیف یا کوله پشتی سنگین هستید، شدیدتر می‌شود.
اضطرابی و خلقی
این نوع ضربه مغزی می‌تواند باعث مشکلات مود و خلق و خو شود. برای مثال ممکن است دچار افکار اضطرابی و یا افسردگی شوید.
در نتیجه این تغییرات ممکن است دچار مشکلاتی در تعاملات اجتماعی و انجام کارها و وظایف روزمره خود شوید.
بیشتر بخوانید: توانبخشی ضربه مغزی به کمک تیم حرفه ای پزشکی
پس از ضربه مغزی باید از مصرف چه داروهایی خودداری کنید؟
اگر پس از وارد شدن ضربه به سر، هر یک از علائم انواع ضربه مغزی را در خود مشاهده کردید، باید برای احتیاط از مصرف بعضی داروها، برای حداقل 24 ساعت خودداری کنید:
- آسپرین، ناپروسین، ایبوبروفن و سایر NSAIDها، زیرا می‌توانند علائم را پنهان کرده و خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
- مسکن‌های حاوی مخدر (این داروها می‌توانند عملکرد مغز را بیشتر کاهش داده و باعث افت بیشتر هوشیاری شوند)
- نوشیدنی‌های الکل
- نوشیدنی‌های حاوی کافئین
بهترین کاری که می‌توانید پس از ضربه مغزی انجام دهید، استراحت کردن و مصرف مایعات است. از شخصی بخواهید در کنار شما بماند، تا اگر دچار اختلال هوشیاری یا هرگونه علامت نگران کننده دیگری شدید، بتواند به موقع با اورژانس تماس بگیرد.
عوارض این مشکل در صورت عدم درمان مناسب
ضربه مغزی درمان نشده می‌تواند عواقب حاد و طولانی مدت خطرناکی داشته باشد. در میان انواع ضربه مغزی، خطر بروز عوارض در ضربه‌های مغزی متوسط و شدید بیشتر است.
از عوارض شایع ناشی از ضربه مغزی درمان نشده، می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کما یا مرگ: آسیب شدید مغزی باعث تورم مغز به دلیل ادم می‌شود. از آنجایی که جمجمه یک فضای بسته است، ادم باعث ایجاد فشار بر روی مراکز تنفسی و قلبی عروقی (مناطقی در مغز که تنفس، ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کنند) شده و می‌تواند موجب مرگ یا افت هوشیاری بیمار تا حد کما شود.
- میگرن پس از ضربه مغزی: بسیاری از افرادی که دچار ضربه مغزی می‌شوند، از حملات میگرنی فلج کننده پس از ضربه مغزی شکایت دارند. این عارضه در کسانی که درمان مناسب و به موقع دریافت نکرده‌اند، بیشتر دیده می‌شود.
- صرع پس از ضربه مغزی: قسمت آسیب دیده مغز ممکن است تغییر کند و باعث تشنج یا صرع شود.
- سندرم پس از ضربه مغزی: برخی از افراد هفته‌ها پس از ضربه مغزی، همچنان از سردرد، سرگیجه و مشکلات تمرکز و حافظه شکایت دارند. برخی دچار اضطراب و فوبیا، تحریک پذیری، نوسانات خلقی و حساسیت به نور و صدا می‌شوند. به مجموعه این علائم، سندرم پس از ضربه مغزی می‌گویند. علائم به طور معمول در 7 تا 10 روز اول رخ می‌دهد و در بیشتر مواقع در عرض سه ماه از بین می‌رود. با این حال در مواردی ممکن است علائم تا یک سال یا بیشتر هم باقی بمانند.
- دمانس یا زوال عقل: بعضی از بیماران پس از ضربات مغزی شدید دچار اختلالات جدی در درک، حافظه و عملکردهای پیچیده ذهنی می‌شوند.
ارزیابی ضربه مغزی
تمام انواع ضربه مغزی، هر چند جزئی، نیاز به ارزیابی دارد. در اولین قدم، پزشک علائم را به دقت بررسی کرده و درصورت نیاز به انجام اقدامات اورژانسی، کارهای لازم را انجام می‌دهد.
سپس پزشک یک معاینه بالینی کامل را برای بررسی وضعیت تعادل، بینایی، هماهنگی اندام‌ها، حافظه و وجود اختلالات گفتاری انجام می‌دهد. در اغلب موارد، پزشک برای رد احتمال شکستگی‌های جمجمه و هماتوم (خون مردگی) بافت مغز، MRI یا CT Scan درخواست می‌کند.
در انواع ضربه مغزی متوسط و شدید، پزشک ممکن است نوار مغز را به منظور بررسی امواج مغزی، ویدیونیستاگموگرافی را برای بررسی وضعیت تعادل و عملکرد گوش داخلی و سونوگرافی داپلر ترانس کرانیال را برای ارزیابی وضعیت جریان خون در مغز، درخواست کند.
پیشگیری از ضربه مغزی
در بیشتر موارد، ضربه مغزی در اثر تصادفات رانندگی و یا آسیب‌های ورزشی ایجاد می‌شود. کودکان، افراد مسن، افرادی که مبتلا به مشکلات شناختی هستند و کسانی که دچار اختلال هوشیاری شده‌اند، در خطر بیشتری برای ابتلا به ضربه مغزی قرار دارند.
رعایت موارد زیر به پیشگیری از ضربه مغزی کمک می‌کند:
- هنگام استفاده از وسایل نقلیه، همیشه نکات ایمنی را به دقت رعایت کنید.
- هنگام خستگی و عدم تمرکز رانندگی نکنید.
- وقتی ورزش می‌کنید به نکات ایمنی دقت داشته باشید.
- خانه خود را از نظر خطر سقوط و افتادن، به خصوص خطراتی که کودکان را تهدید می‌کند، ارزیابی کنید.