آیا تابه‌حال برای شما اتفاق افتاده است که قبل از مصاحبه شغلی، قلب خود را در گلوی خود احساس کنید و نتوانید جلوی آن را بگیرید؟ یا قبل از یک قرار عاشقانه دست‌هایتان عرق کرده و خجالت بکشید؟ اگر این مثال‌ها آشنا به نظر می‌رسند، باید درک کنید که تعداد بالای موقعیت‌های استرس‌زا یا تحمل چنین شرایطی تا چه اندازه می‌تواند زندگی را سخت کند. یکی از تکنیک‌های مداخله‌ای که می‌تواند مفید باشد، بیوفیدبک است.
این تکنیک امکان مدیریت بهتر موقعیت‌های استرس‌زا را فراهم می‌کند و بازخوردی را در مورد حالات فیزیولوژیکی فرد ارائه می‌دهد.
در ادامه به این می‌پردازیم که بیوفیدبک از چه چیزی تشکیل شده است، برای چه چیزی استفاده می‌شود و در چه زمینه‌هایی کاربرد دارد.
به‌طورکلی، بیوفیدبک یک درمان غیردارویی است که به شما امکان می‌دهد تا کنترل عملکردهای عادی غیرارادی بدن مانند تنش عضلانی، فشارخون، ریتم‌های الکتروانسفالوگرافی یا ضربان قلب را یاد بگیرید.
هدف بهبود سلامت، عملکرد ورزشی و فیزیولوژیکی و مقابله با آسیب‌شناسی یا شرایط خاص است. به دلیل غیرتهاجمی بودن و مستثنی شدن استفاده از داروها، عوارض جانبی ناخواسته عملاً در این روش وجود ندارد.
اگر شما نیز جز افرادی هستید که به دنبال بیوفیدبک در شرق تهران هستید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
بیوفیدبک چیست؟
همان‌طور که خود این اصطلاح نشان می‌دهد، بیوفیدبک یک اطلاعات بازگشتی بیولوژیکی که از طریق تجهیزات ضبط خاص به دست می‌آید. دستگاه‌های متعددی برای انجام مداخلات بیوفیدبک وجود دارد که امکان اندازه‌گیری شاخص‌های مختلف فیزیولوژیکی را فراهم می‌کند.
به‌عنوان‌مثال، می‌توان از یک سنسور پوست استفاده کرد تا روی انگشتان دست اعمال شود تا رسانایی و دمای پوست را تشخیص دهد. یا از یک‌بند سینه برای اندازه‌گیری تنفس و ضربان قلب استفاده کرد.
شاخص‌های فیزیولوژیکی که برای بیوفیدبک معمولاً در نظر گرفته می‌شوند عبارت‌اند از:
- ضربان قلب
- دمای پوست
- تنش عضلانی
- پاسخ روانی
تجهیزات مورداستفاده برای بیوفیدبک اساساً شامل موارد زیر است:
- الکترودهای ضبط
- ابزار پردازش سیگنال
- مانیتور برای مشاهده و نظارت بر پارامترها
بیوفیدبک چگونه کار می‌کند؟
لحظاتی که باعث ایجاد تنش و استرس در طول روز می‌شود، می‌تواند بسیار زیاد باشد. برای مدیریت بهتر آنها، می‌توان استراتژی‌هایی را به دست آورد که به شما این امکان را می‌دهد پاسخ‌ها و عملکردهای بدن خود را تنظیم و کنترل کنید.
درواقع با نشان‌دادن زمان واقعی نحوه تغییر پارامترها یا شاخص‌های فیزیولوژیکی ما، به‌تدریج به ما این امکان را می‌دهد یاد بگیریم که چگونه آنها را تنظیم و حتی کنترل کنیم.
در طول جلسات مختلف، بیمار می‌تواند پاسخ‌های فیزیولوژیکی خود را مشاهده کند.
درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا بازخورد دریافتی در طول بررسی را بخواند و درک کند تا آگاهی از روند پارامتر افزایش یابد و از طریق آموزش، نحوه تنظیم آن را بیاموزد. بیوفیدبک که یک درمان غیردارویی است، عاری از عوارض جانبی و غیرتهاجمی است.
در طول جلسه بیوفیدبک شرق تهران چه اتفاقی می‌افتد؟
در طول یک جلسه بیوفیدبک، الکترودهایی به بیمار متصل می‌شوند که اطلاعات مربوط به فعالیت‌های فیزیولوژیکی را به رایانه ارسال می‌کنند. سپس اندازه‌گیری‌ها بر روی یک مانیتور نمایش داده می‌شوند.
جلسات معمولاً کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. در ساده‌ترین موارد، درمان در 8-10 جلسه انجام می‌شود، درحالی‌که برای شرایط پیچیده‌تر، بهبودها ممکن است تا 20 جلسه طول بکشد تا نتایج قابل‌مشاهده باشند.
علاوه بر کار با درمانگر، به هرکسی که به بیوفیدبک نزدیک می‌شود توصیه می‌شود که تکنیک‌های آرامش را به مدت 5 تا 10 دقیقه در روز در خانه تمرین کند.
حوزه‌های کاربردی بیوفیدبک
مداخلات بیوفیدبک را می‌توان باهدف توانمندسازی، یعنی افزایش رفاه فردی و بهبود کیفیت زندگی افراد استفاده کرد. علاوه بر این، بیوفیدبک را می‌توان در درمان‌های بالینی برای کمک به درمان‌های روان‌شناختی استفاده کرد.
همچنین می‌تواند همراه با روان‌درمانی باشد و یک تکنیک حمایتی معتبر برای یادگیری نحوه انجام موارد زیر باشد:
- استرس را مدیریت کرد
- سطح اضطراب را کاهش داد
- با نفس کشیدن آرام شد.
همچنین نشان‌داده‌شده است که بیوفیدبک در درمان تعدادی از شرایط پاتولوژیک مؤثر است، مانند:
- سردرد تنشی
- اختلالات دستگاه گوارش
- وزوز گوش
- پسوریازیس
- فشارخون
- دندان‌قروچه
- اختلالات جنسی مردانه و زنانه
- درد مزمن
- فیبرومیالژیا
در مورد خاص سردرد، می‌توان در طول تمرین برای مدیریت ضربان قلب، برخی از استراتژی‌ها را برای کاهش تنش عضلانی مانند تمرینات اتوژنیک ادغام کرد. سودمندی بیوفیدبک در مدیریت شاخص‌های بدن از نظر علمی ثابت شده است.
به‌عنوان‌مثال، تحقیقات نشان داده است که بیوفیدبک اثرات مثبتی بر مدیریت خشم و اختلالات خواب دارد.
بیوفیدبک و واقعیت مجازی
بیوفیدبک می‌تواند از واقعیت مجازی استفاده کند تا متخصصین مطمئن شوند که فرد در مورد شاخص‌های فیزیولوژیکی خود از طریق امکانات متعدد محیط‌های مجازی، بازخورد دریافت می‌کند.
محیط مجازی این مزیت را دارد که پارامترهای فیزیولوژیکی را به روشی خنثی نشان می‌دهد، بدون اینکه مقادیر عددی را نشان دهد، اما آنها را به شکل گرافیکی تبدیل می‌کند که به بیمار این امکان را می‌دهد بیشتر روی مدیریت و بهبود خود تمرکز کند.
چند نوع بیوفیدبک وجود دارد؟
انواع مختلفی از بیوفیدبک برای نظارت بر عملکردهای مختلف بدن استفاده می‌شود:
بیوفیدبک الکترومیوگرافی که فعالیت و تنش عضلانی را اندازه‌گیری می‌کند. می‌توان از آن برای کمردرد، سردرد، اختلالات اضطرابی، تنش عضلانی پس از ضربه فیزیکی و برای بی‌اختیاری استفاده کرد .
بیوفیدبک حرارتی که دمای پوست را اندازه‌گیری می‌کند و برای سردرد و بیماری رینود استفاده می‌شود .
نوروفیدبک یا الکتروانسفالوگرافی که امواج مغزی را اندازه‌گیری می‌کند. می‌توان از آن برای اختلال بیش‌فعالی، صرع و سایر اختلالات استفاده کرد.
فعالیت الکترودرمال که میزان تعریق را اندازه‌گیری می‌کند و می‌تواند برای حملات پانیک و اضطراب استفاده شود.
بیوفیدبک آرامش‌بخش که می‌تواند برای اضطراب، آسم، بیماری مزمن انسدادی ریه، ضربان قلب نامنظم استفاده شود.
فواید بیوفیدبک
مزایای بیوفیدبک متفاوت است. همان‌طور که در بالا گفته شد، این تکنیک مبتنی بر این ایده است که افراد می‌توانند کیفیت زندگی خود را با یادگیری تنظیم عملکردهای بدن بهبود بخشند.
در ادامه به اختلالاتی می‌پردازیم که به نظر می‌رسد بیوفیدبک بیشترین تأثیر را روی آنها دارد:
فشار
یادگیری این روش کنترلی به بهبود شرایط استرس‌زا کمک می‌کند. به این دلیل اتفاق می‌افتد که در یک فرد استرس‌زا، فرایندهای فیزیکی مانند فشارخون ممکن است نامنظم شوند، درحالی‌که با درمان بیوفیدبک فرد یاد می‌گیرد که آنها را با پارامترهای صحیح کنترل کند.
میگرن
برخی از مطالعات ادعا می‌کنند که این روش برای درمان انواع سردرد مؤثر است، درحالی‌که برخی دیگر شک و تردید دارند. درمان بیوفیدبک می‌تواند علائم سردرد و میگرن را در 40 تا 60 درصد بیماران بهبود بخشد، مشابه آنچه که داروها این کار را انجام می‌دهند.
بااین‌حال، این فقط در مورد میگرن‌های ناشی از استرس اعمال می‌شود، درحالی‌که برای میگرن به دلیل سایر محرک‌ها، این تکنیک ممکن است واکنش کمتری داشته باشد.
ADHD و PTSD
برخی از مطالعات نشان داده‌اند که بیوفیدبک ممکن است به افراد مبتلا به ADHD ، اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی، یا افرادی که با هر نوع اختلال استرس پس از سانحه مواجه هستند، کمک کند.
بیماری رینود
بیماری رینود وضعیتی است که باعث می‌شود قسمت‌های خاصی از بدن در پاسخ به یک محرک احساس بی‌حسی و سردی کنند. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که بیوفیدبک حرارتی ناشی از مشکل خون‌رسانی به پوست است و می‌تواند به تسکین علائم کمک کند.
طبق گزارش انجمن رینود 80 تا 90 درصد از بیماران آن پس از درمان با بیوفیدبک، گردش خونشان بهبودیافته و تعداد علائم آنها کاهش‌یافته است.
یبوست مزمن
درمان بیوفیدبک می‌تواند پاسخ ماهیچه‌هایی را که باعث یبوست مزمن می‌شوند، بهبود بخشد. بررسی‌های انجام‌شده حاکی از بهبود حرکت روده در ۸۰ درصد بیماران است.
دندان‌قروچه شبانه
دندان‌قروچه شبانه انقباض غیرارادی عضلات صورت است که معمولاً برای جویدن استفاده می‌شود. این عارضه در هنگام خواب رخ می‌دهد و با مالش دو قوس دندانی به هم یا با فشار زیاد فک‌ها به دندان‌قروچه منجر می‌شود.
تیمی از بیمارستان دندانپزشکی ترنر در منچستر، بریتانیا، تأثیر درمان بیوفیدبک را بر این عارضه بررسی کردند.
این تحقیق شامل نوزده شرکت‌کننده بود که از آنها خواسته شد هر شب به مدت 5 هفته از یک دستگاه مخصوص استفاده کنند. در پایان آزمایش، یازده نفر از آنها کاهش سردرد و ناراحتی عضلانی فک را هنگام بیدارشدن در صبح و بدون عوارض جانبی مشاهده کردند.
آپراکسی گفتاری کودکی
آپراکسی نوزادی یک اختلال زبان حرکتی است که در آن کودکان در بازتولید صداها، هجاها و کلمات مشکل دارند. افراد مبتلا در هماهنگی حرکات ماهیچه‌ای موردنیاز برای تلفظ کلمات مشکل دارد.
محققان اثربخشی یک برنامه درمانی را که شامل بیوفیدبک بر روی شش کودک مبتلا به این مشکل بود، بررسی کردند و پس از 18 جلسه به این نتیجه رسیدند که یک برنامه عملیاتی که شامل بیوفیدبک اولتراسوند بود، دقت صدای گفتار را در کودکان مبتلا به خطاهای مداوم مرتبط با آپراکسی را بهبود بخشید.
سایر اختلالاتی که روی آنها مؤثر است
شرایط دیگری که می‌توانند از بیوفیدبک بهره‌مند شوند عبارت‌اند از:
- کمردرد
- افسردگی
- اضطراب
- آسم
- فشارخون بالا
- دیابت
- درد مزمن
- بی‌اشتهایی عصبی
- مشکلات یادگیری
- اسپاسم عضلانی
- دریازدگی
- بی‌اختیاری ادرار
- درمان‌های شناختی و رفتاری
- درد مزمن مقعدی
درمان بیوفیدبک همچنین می‌تواند به بهینه‌سازی عملکرد ورزشی کمک کند.
نقاط قوت بیوفیدبک در مقایسه با سایر تکنیک‌ها یا روش‌های درمانی چیست؟
نتایج حاصل از این روش نشان می‌دهد که بیوفیدبک نقش مؤثری در درمان و بهبود کیفیت زندگی افراد داشته است.
از طرفی این روش فاقد استفاده از هرگونه دارو و یا حتی تکنیک‌های تهاجمی است به همین جهت بیشتر افراد به‌خوبی مراحل آن را انجام می‌دهند. سایر نقاط قوت این روش عبارت است از:
- نقش فعال فرد هم در درمان و هم در تعریف اهداف.
- توانایی عمل انتخابی و محدود بر روی جنبه خاصی از عملکرد فیزیولوژیکی، مانند تنش عضلانی
- بازخورد شنیداری و صوتی همچنین اجازه می‌دهد تا بازخوردی در مورد فرایند خود تنظیمی در حال انجام به دست آورید.
- توانایی ارائه بازخورد عینی در مورد فرایند خودتنظیمی مداوم؛
- امکان نظارت کیفی و کمی پاسخ‌های مربوط به فعال‌شدن سیستم عصبی خودمختار
- اگرچه این یک تکنیک آرام‌سازی واقعی نیست، اما می‌تواند دستیابی به آن را از طریق کنترل بیشتر بر واکنش فرد به خواسته‌های محیطی تسهیل کند.
بیوفیدبک چقدر مؤثر است؟
تکنیک بیوفیدبک در تمام زمینه‌ها به یک اندازه مؤثر نیست. برای‌آنکه بفهمید این روش برای چه گزینه‌هایی کاملاً مؤثر و برای چه گزینه‌هایی تا حدودی مؤثر است، جدول زیر را ترسیم کرده‌ایم. در این جدول شدت تأثیر بیوفیدبک بر روی هرگونه اختلال بیان شده است.
|
کاملاً مؤثر |
مؤثر |
احتمالاً مؤثر |
مؤثر باتوجه‌به شرایط |
|
سردرد در بزرگسالان |
اعتیاد به الکل و مواد |
فلج مغزی |
پیش فعالی |
|
اضطراب و اختلالات اضطرابی |
آرتروز |
درد ناشی از سندرم تونل کارپال همراه با تنش در عضلات بالای بازو و گردن |
|
|
درد دهان و صورت مرتبط با عضلات |
آسم |
درد میوفاشیال و درد مربوط به نقطه ماشه‌ای |
|
|
درد قفسه سینه بی‌ارتباط با قلب |
اوتیسم |
PMS و دردهای قاعدگی |
|
|
درد ماهیچه‌ای |
واکنش شیمیایی مغز |
درد ناشی از اسپاستیک عضلات و اسپاسم عضلانی |
|
|
یبوست |
درد ناشی از عضله کمر |
COPD |
|
|
اختلالات افسردگی |
گرفتگی و درد فانتوم |
بیماری عروق کرونر قلب |
|
|
کنترل قند خون |
سندرم‌های درد کف لگن |
دیابت شیرین: لنگش متناوب |
|
|
صرع |
سابلوکساسیون کشکک و درد کشکک رانی |
درد عملکردی مثل عودکننده شکم |
|
|
اختلال در نعوظ |
درد ناشی از سرطان |
هیپرهیدروزیس |
|
|
بی‌اختیاری مدفوع |
زخم‌های دیابتی |
عملکرد ایمنی |
|
|
فشارخون بالا |
فلج صورت |
سکته |
|
|
سندرم روده تحریک‌پذیر |
فیبرومیالژیا |
سنکوپ وازوواگال |
|
|
پره اکلامپسی |
اختلالات خواب |
||
|
رینود |
دریازدگی |
||
|
درد مفضل گیجگاهی فکی (TMJD) |
افزایش عملکرد |
||
|
استرس شغلی |
اختلال استرس پس از سانحه |
||
|
آسیب فشار تکراری |
|||
|
وزوز گوش |
|||
|
آسیب مغزی تروماتیک و PTSD |
|||
|
بی‌اختیاری ادرار در کودکان |
|||
|
بی‌اختیاری ادرار در مردان |
|||
|
بی‌اختیاری ادرار در زنان |
خطرات و عوارض جانبی بیوفیدبک
هیچ خطر یا عوارض جانبی شناخته شده‌ای از خود درمان بیوفیدبک (غیردارویی) وجود ندارد. بااین‌حال، به‌اصطلاح “عوارض جانبی مثبت” در عمل گزارش شده است. این بدان معنی است که درمان بر روی مناطقی از زندگی که بخشی علتی از آموزش نبودند نیز تأثیر مثبت داشت.
بااین‌حال، یک متخصص پزشکی باید همیشه در مورد اختلالات روانی شدید (مانند اسکیزوفرنی پارانوئید) حضور داشته باشد.